Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
15
Có lần Trang Chu nằm mộng thấy mình hoá bƣớm vui vẻ bay lƣợn, mà không biết mình là Chu. Rồi
bỗng tỉnh dậy, ngạc nhiên thấy mình là Chu. Không biết phải mình là Chu nằm mộng thấy hoá bƣớm
hay là bƣớm mộng thấy hoá Chu. Trang Chu với bƣớm tất có chỗ khác nhau. Cái đó là gọi là “vật
hoá” 243 [55] .
NHẬN ĐỊNH
Chương này là chương quan trọng nhất, chứa nhiều tư tưởng độc đáo nhất trong bộ sách. Trang tử
trình bày vũ trụ quan của ông để rút ra một luật thiên nhiên: luật vạn vật tuyệt đối bình đẳng, không
có quí tiện, không có thị phi, và một phép xử thế: không tranh luận, để cứu một cái tệ đương thời, là
triết gia nào cũng đả đảo các triết gia khác, tự cho mình mới thực nắm được chân lí.
Trong bài 6, Trang tử bảo: “Cổ nhân, người nào trí tuệ đạt tới tuyệt đỉnh, cho rằng vũ trụ mới đầu
không có gì cả”. Bài 2, ông lại bảo: “Không ai biết chủ tể của vũ trụ là gì. Ví thử có một chủ thể đi
thì chúng ta cũng không thấy cái dấu hiệu, vết tích gì của nó. Thấy tác dụng mà không thấy hình thể
của nó”.
Chủ trương đó thật rõ ràng: ông không chấp nhận có một vật hữu hình sinh ra vạn vật. Không có
một Thượng đế như Nho gia và Mặc gia quan niệm.
Mới đầu chỉ có một cái gì đó, có lẽ là luật thiên nhiên, mà ông gọi là Đạo. Đạo siêu thời gian, vô
hình sắc, mà biến hoá vô cùng (bài 3). Như khi gió thổi, cả vạn hang, lỗ đều vang động lên, phát ra
những tiếng khác nhau, “có khi như tiếng nước chảy ào ào, có khi như tiếng tên bay vút vút; có khi
như tiếng thú gầm, như tiếng thở nhẹ; có khi như tiếng người mắng mỏ, khóc lóc, than thở; có khi
như tiếng chim ríu rít…” (bài 1), nhưng hết thảy những tiếng đó đều do “đất thở” (tức gió) mà phát
ra cả.
Đạo đó không có tên gọi (ý này cũng chính là ý của Lão tử trong Đạo Đức kinh: Đạo khả đạo phi
thường đạo); khi Đạo mà đã minh thị ra rồi thì không phải là Đạo (bài 8). Vì Đạo gồm vạn vật, vạn
vật hợp nhất vào Đạo (bài 4), chúng ta chỉ là một phần tử của Đạo, không thể biết được Đạo (một
