Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
nhƣ vậy, không có gì thiếu sót. Đã vậy thì làm sao nhân và nghĩa có thể kết chặt mọi ngƣời nhƣ keo
sơn, nhƣ dây lớn dây nhỏ mà ảnh hƣởng đƣợc tốt tới thế giới do Đạo và Đức chi phối? Chúng chỉ
làm cho ngƣời ta mê hoặc thôi.
4
Mê hoặc nhỏ thì làm thay đổi phƣơng hƣớng, còn mê hoặc lớn thì làm thay đổi bản tính. Làm sao
biết đƣợc điều ấy? Từ khi vua Thuấn đề cao nhân nghĩa, thiên hạ đều chạy theo nhân nghĩa, nhƣ vậy
chẳng phải là ông đã làm thay đổi bản tính con ngƣời đấy ƣ? Chúng ta hãy bàn rõ về điểm đó nào.
Từ đời tam đại đến nay, không ai là không bị ngoại vật làm thay đổi bản tính: kẻ tiểu nhân hi sinh
cho lợi, kẻ sĩ hi sinh cho danh, đại phu hi sinh cho nhà, thánh nhân hi sinh cho thiên hạ [mà không
nghĩ gì tới thân], những hạng ngƣời đó công việc khác nhau, danh phận khác nhau, nhƣng làm tổn
thƣơng bản tính, quên mình vì ngoại vật thì đều nhƣ nhau.
Tang và Cấu 575 [10] đều chăn cừu và để cừu lạc, đứa thứ nhất vì mãi đọc sách, đứa thứ nhì vì mãi
đánh bạc; nguyên nhân 576 [11] tuy khác nhau nhƣng đều là đánh mất cừu cả.
Bá Di chết vì danh ở chân núi Thú Dƣơng, Đạo Chích chết vì lợi ở gò Đông Lăng; nguyên nhân chết
tuy khác nhau nhƣng đều làm tàn hại đến sinh mệnh, tổn thƣơng bản tính cả, vậy thì tại sao khen Bá
Di mà chê Đạo Chích? Đều hi sinh cho ngoại vật cả mà kẻ chết vì nhân nghĩa thì ngƣời đời gọi là
quân tử; kẻ chết vì tiền của thì ngƣời đời gọi là tiểu nhân. Đều chết nhƣ nhau cả mà phân biệt quân tử
với tiểu nhân. Xét về điểm họ làm tàn hại sinh mệnh, tổn thƣơng bản tính thì Đạo Chích và Bá Di
cũng nhƣ nhau, sao lại gọi ngƣời này là quân tử, ngƣời kia là tiểu nhân?
5
Ngƣời nào cƣỡng với bản tính để thi hành nhân nghĩa thì dù có đƣợc nhƣ Tăng Sâm, Sử Ngƣ 577
[12] tôi cũng không cho là giỏi; ngƣời nào cƣỡng với bản tính để nếm ngũ vị thì dù có đƣợc nhƣ Du
Nhi 578 [13] , tôi cũng không cho là giỏi. Cũng vậy, ngƣời nào cƣỡng bản tính để thẩm định ngũ âm,
thì dù có đƣợc nhƣ Sƣ Khoáng tôi cũng không cho là tai sáng; ngƣời nào cƣỡng bản tính để nhận
