Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
1
Trời đất tuy rộng nhƣng đều theo một luật biến hoá; vạn vật tuy nhiều nhƣng điều theo một trật tự
nhƣ nhau; nhân dân tuy đông nhƣng đều do một ông vua cai trị. Vua theo cái Đức mà đạt đƣợc tự
nhiên. Cho nên bảo: “Thời thƣợng cổ, vua vô vi mà trị thiên hạ, chỉ thuận theo đức tự nhiên của trời
mà thôi”.
Theo đúng Đạo mà đƣợc địa vị thì ngôi vua là chính đáng, theo đúng Đạo mà định phận trên dƣới thì
nghĩa vua tôi đƣợc sáng; theo đúng Đạo mà xét tài năng thì quan chức làm tròn đƣợc bổn phận, nếu
hết thảy đều theo Đạo thì vạn vật đều thuận ứng với tự nhiên.
Hợp nhất với trời là Đạo, thích ứng với đất là Đức, thực hiện ở vạn vật là Nghĩa; vua trị dân là làm
tròn nhiệm vụ với quốc gia, tài năng khéo léo phát sinh ra công nghệ. Công nghệ ở trong nhiệm vụ
của quốc gia, nhiệm vụ này gồm ở trong Nghĩa, Nghĩa gồm trong Đức, Đức ở trong Đạo, Đạo gồm ở
trong Trời 686 [1] .
Cho nên bảo: “Thời xƣa, vua nuôi dân, không có dục vọng gì cả (vô dục) mà dân tự túc đƣợc; không
làm gì cả (vô vi) mà vạn vật tự hoá; trầm tĩnh mà trăm họ an ninh”. Sách chép rằng: “Hiểu rằng đạo
lí chỉ có một thì làm đƣợc mọi việc; mà vô tâm thì quỉ thần phải kính phục. 687 [2]
2
Phu tử 688 [3] bảo: “Đạo che và nâng đỡ vạn vật. 689 [4] Nó mênh mông, vĩ đại thay. Ngƣời quân tử
phải bỏ chủ kiến đi để hiểu nó. Làm với thái đô vô vi, đó là “trời”; nói với thái độ vô vi (nghĩa là
không nói mà nói), đó là “đức”; yêu ngƣời và làm lợi cho vạn vật, đó là “nhân”; coi vạn vật đồng
nhất thể, đó là “lớn” (đại); có thái độ không cao ngạo, không lập dị, đó là “khoan” (tinh thần rộng
rãi); vạn vật tuy khác nhau mà có đủ ở ta, đó là “phú” (giàu); giữ đƣợc cái đức, đó là kĩ cƣơng; đức
mà thành, thế là có nhân cách (lập); cứ theo đạo mà làm, đó là đƣợc phòng bị [với mọi biến cố];
không vì vật mà ngã lòng, đó là giữ đƣợc đủ bản tính mình. Ngƣời quân tử hiểu đƣợc mƣời điều ấy
