Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
- Khi bệ hạ tấu khúc Hàm Trì ở cánh đồng Động Đình 786 [7] , mới nghe thần thấy sợ, rồi sau nghe
thấy thơ thới trong lòng, sau cùng thấy quên bản thân đi, hoang mang, lẳng lặng, tinh thần bất định.
Hoàng Đế bảo:
- Ngƣơi gần hiểu đƣợc khúc đó. Ta tấu khúc đó vì ngƣời, ta chứng nghiệm nó với trời, thi hành nó
theo lễ nghĩa, dựng nó bằng cái cực thanh khiết [tức Đạo trời]. Thứ nhạc toàn thiện thì trƣớc hết ứng
với nhân sự, thuận với thiên lí, tiến hành theo ngũ đức [tức ngũ hành: kim mộc thuỷ hoả thổ], hợp
với tự nhiên. Rồi sau nó điều lí bốn mùa, hoà hợp với vạn vật. Bốn mùa nối tiếp nhau, vạn vật kế
nhau sinh sản. Cứ một thời thịnh tớo một thời suy, văn rồi tới võ [tức trị rồi tới loạn], trong rồi đục,
âm dƣơng điều hoà, ánh sáng đầy tràn, thanh âm dào dạt 787 [8] . Các côn trùng ngủ ở dƣới đất
[đông miên] nghe tiếng nhạc mà thức dậy, nghe tiếng sấm tiếng sét của ta mà kinh hoảng. Thanh âm
liên tục không biết ngắt ở đâu, bắt đầu ở đâu, thanh âm này tắt thì thanh âm khác phát, cứ đƣa vút lên
rồi hạ xuống nhƣ một dòng bất tuyệt, biến hoá bất ngờ. Vì vậy mà ngƣơi sợ.
Rồi ta lại tấu theo điệu âm dƣơng hoà hợp, đem ánh sáng mặt trời mặt trăng chiếu vào, thanh âm khi
ngắn khi dài, khi nhu khi cƣơng, biến hoá hợp tiết, không theo hoài một điệu, vang lừng trong hang
trong khe, làm bế tắc cảm quan, ngƣng trệ tinh thần, tuỳ theo nhịp điệu của vạn vật, nghe thấy rộng
lớn và cao sáng. Cho nên quỉ thần giữ chỗ u minh, còn mặt trăng mặt trời, tinh tú theo kĩ cƣơng mà
vận hành. Chỗ nào hết thì ta ngƣng rồi dòng thanh âm lại tiếp tục tới vô cùng. Ta suy nghĩ về nó mà
không hiểu, nhìn nó mà không thấy, đuổi theo mà không kịp. Ta thảng thốt đứng ở một ngả tƣ hƣ vô,
tựa vào một cây ngô đồng khô mà hát. Mắt ta không đủ sáng để thấy cái ta muốn thấy, sức ta không
đủ mạnh để đuổi kịp cái ta muốn đuổi. Trong thân thể ta toàn là hƣ không, ta uyển chuyển theo tự
nhiên; ngƣơi nghe nhạc cũng uyển chuyển theo tự nhiên cho nên thấy thơ thới.
Sau cùng ta phát ra thanh âm rất hoạt, điều hoà chúng bằng luật tự nhiên, cho nên thanh âm dồn dập,
du dƣơng mà vô hình, lan rộng ra mà không miễn cƣỡng, trầm trầm tựa nhƣ vô thanh. Chúng phát
động ở ngoài không trung, ngƣng lại ở chỗ thăm thẳm tối tăm. Lúc thì chúng nhƣ chết, lúc thì nhƣ
sống, lúc nhƣ quả, lúc nhƣ hoa, lúc chảy, lúc ngừng, lúc tán, lúc tụ, biến đổi hoài. Ai nghi ngờ điều
đó, cứ hỏi bậc thánh thì biết. Thánh là bậc nhận đƣợc bản tính của mình và thuận theo nó. Thiên cơ
phát mà ngũ quan đều đủ, nhƣ vậy là “cái vui của trời”, không nói mà lòng vui. Cho nên vua Hữu
Diễm khen nhạc đó rằng: “Nghe không thấy tiếng, nhìn không thấy hình; nó đầy cả trời đất, trùm cả
