Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
- Không. Vì cái lƣợng của vạn vật thì vô cùng mà thời gian thì không ngừng, nó biến đổi hoài 868
[6] , không biết đâu là thuỷ đâu là chung 869 [7] . Cho nên bậc đại trí nhìn xa rồi nhìn gần, thấy nhỏ
không cho là ít, thấy lớn không cho là nhiều, vì biết rằng cái lƣợng của vật vô cùng; hiểu lẽ xƣa cũng
nhƣ nay, không tiếc thời xƣa mà cũng không cầu gì ở thời nay, vì biết rằng thời gian không ngừng;
xét luật đầy vơi ở trên đời, khi đƣợc đã không mừng mà khi mất cũng không lo, vì biết rằng số phận
bất thƣờng. Theo con đƣờng bằng phẳng 870 [8] rồi không cho sống là vui, chết là hoạ, vì biết rằng
sống chết không có gì là vĩnh cửu. Cái ta biết ít hơn cái ta không biết, cuộc đời ta sống không dài
bằng thời gian trƣớc khi ta sinh ra. Lấy cái cực nhỏ [tức trí tuệ và đời sống của ta] mà muốn hiểu đến
cùng cái cực lớn [tức tất cả cái ta không biết và cả thới gian trƣớc khi ta sinh ra], nhƣ vậy là mê loạn,
không bao giờ thoả mãn đƣợc. Đã vậy rồi thì làm sao có thể biết đƣợc đầu cái lông làm tiêu chuẩn
cho cái cực nhỏ, mà trời đất làm tiêu chuẩn cho cái cực lớn?
Hà Bá hỏi:
- Bọn nghị luận ngày nay bảo cái cực nhỏ không có hình thể, cái cực lớn không có giới hạn, có thực
vậy không?
- Từ lập trƣờng nhỏ mà xem cái lớn thì không thấy khắp đƣợc, từ lập trƣờng lớn mà xem cái nhỏ thì
không thấy rõ đƣợc. Cái cực nhỏ là cái nhỏ nhất trong những cái nhỏ, cái cực lớn là cái lớn nhất
trong những cái lớn. Hai cái đó đều có ƣu điểm riêng, hiện tƣợng đó vốn có 871 [9] . Phân biệt tinh
với thô là xét những vật hữu hình; những vật vô hình thì không thể phân chia ra đƣợc; cái gì không
có giới hạn thì không thể tính đƣợc. Cái có thể diễn bằng lời đƣợc là cái “thô” của của sự vật, cái mà
ý có thể đạt đƣợc là cái “tinh” của sự vật. Cái gì mà lời không thể diễn, ý không thể đạt thì vƣợt lên
trên cái tinh và cái thô.
Bậc đại nhân hành động không làm hại ai cũng không coi trọng lòng nhân và sự gia ân cho ngƣời.
Họ hành động không vì lợi, không khinh ngƣời coi cửa, ngƣời đầy tớ, không tranh của cải, không coi
trọng sự từ nhƣợng, làm việc thì không nhờ cậy ai, mà cũng không khoe rằng chỉ trông cậy ở sức
mình, cũng không khinh bọn tham ô. Hạnh thì khác hẳn thế tục mà không tự hào rằng mình khác
ngƣời; làm thì theo đám đông mà không khinh bọn siểm nịnh. Tƣớc lộc không khuyến khích đƣợc
