Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Coi cày cấy là việc thƣờng ngày, coi sự ăn mặc là chủ yếu, sản xuất nhiều, dƣ thì để dành, săn sóc
ngƣời già yếu, cô nhi, quả phụ, khiến cho ai cũng đƣợc nuôi nấng, đó là đạo lí của dân 1586 [3] .
2
Cổ nhân thật là hoàn toàn (về đạo thuật). Phối hợp với thần minh, theo phép tắc của trời đất, họ nuôi
dƣỡng vạn vật, điều hoà thiên hạ, ban ân huệ cho trăm họ, hiểu rõ căn bản của Đạo và không rời
pháp độ 1587 [4] . Thông đạt đƣợc âm dƣơng, mƣa gió, tối sáng 1588 [5] và bốn phƣơng đông tây
nam bắc; bất luận là lớn nhỏ, tinh thô, sự vật vận hành ra sao, họ điều tác động tới hết. Sự sáng suốt
của họ về điển chƣơng, pháp độ, nay ta còn thấy dấu vết trong các bộ sử chép các cựu pháp truyền từ
đời nọ đến đời kia, nhƣ trong các kinh Thi, Thƣ, Lễ, Nhạc. Các bậc sĩ và tấn thân 1589 [6] nƣớc
Trâu, nƣớc Lỗ đa số điều hiểu các điển chƣơng pháp độ ấy. Kinh Thi làm thông đạt tâm trí, kinh Thƣ
giảng về chính sự, kinh Lễ qui định hành vi, kinh Nhạc điều hoà tính tình, kinh Dịch nghiên cứu sự
biến hoá của âm dƣơng, kinh Xuân Thu giảng về danh phận. Những điển chƣơng ấy truyền bá trong
thiên hạ, thi hành ở Trung Quốc, bách gia chƣ tử đôi khi trích dẫn để giảng.
3
Rồi tới khi thiên hạ đại loạn, thánh hiền không xuất hiện nữa, đạo đức không còn thuần nhất nữa.
Rất nhiều ngƣời chấp nhất, có thiên kiến mà tự cho mình là phải. Nhƣ tai mắt mũi miệng, mỗi cơ
quan có một khả năng riêng mà không thể thông với nhau (dùng thay nhau đƣợc). Cũng vậy, học
phái hoặc kĩ thuật của trăm nhà, đều có sở trƣờng, thời cơ thích hợp thì đều có chỗ dùng đƣợc đấy,
nhƣng không bao quát đƣợc hết: họ chỉ là những nhà thiên kiến. Họ mổ xẻ cái thuần mĩ của trời đất,
phân tích cái lí của vạn vật, cái nhất quán của cổ nhân, vì vậy ít ngƣời trong bọn họ thấy đƣợc hết cái
đẹp của trời đất, đạt đƣợc sự thần minh 1590 [7] . Vì vậy mà cái Đạo của thánh nhân và minh vƣơng
bị mờ tối, che lấp mà không biểu lộ đƣợc. Ngƣời thời nay đều theo ý riêng, thiên kiến của mình lập
ra một phƣơng thuật riêng. Buồn thay! Học phái của bách gia cứ phân tán ra trăm ngả tới cực đoan
mà không trở về cái gốc, thì không thể nào hợp với chân lí đƣợc! Khiến cho học giả đời sau bất hạnh
