Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Tinh thần hoạt kê đó chúng ta thấy trong bài 5 chƣơng I: Huệ Thi chê học thuyết của Trang rộng lớn
mà không dùng đƣợc, nhƣ cây “xƣ” cao lớn mà chẳng ai thèm đốn. Ông đáp: Cây xƣ vì vô dụng nên
không bị đốn mà đƣợc hƣởng hết tuổi đời. Nhƣng nó có thực vô dụng không hay ngƣời ta không biết
dùng nó? Sao không “trồng nó ở chỗ hƣ vô tịch mịch, trong cánh đồng mênh mông để những kẻ
nhàn rỗi, thơ thẩn dạo chung quanh, thảnh thơi ngủ dƣới bóng mát của nó?”.
Lại nhƣ bài II.5, muốn chê tinh thần cố chấp, ông dùng ngụ ngôn con khỉ chủ cho sáng ba trái lật,
chiều bốn trái thì không chịu mà lại tỏ vẻ mừng khi đƣợc phát sáng bốn trái, chiều ba trái.
Đó là tôi chỉ mới dẫn vài thí dụ trong Nội thiên, nếu kể cả những cố sự về Trang trong Ngoại thiên
và Tạp thiên thì còn nhiều bài hoạt kê hơn, có khi cay độc nữa, nhƣ bài XXXII.6, 13. Nhƣng đó
thuộc về Ngoại thiên và Tạp thiên rồi.
Xét chung bút pháp trong hai thiên này kém xa bút pháp trong Nội thiên, và không có chƣơng nào
vừa nghị luận, và tỉ dụ, đã kì ảo mà lại thú vị nhƣ hai chƣơng Tiêu dao và Tề vật luận đƣợc. Nhƣng
cũng có những chƣơng nhƣ Thu Thuỷ, Sơn mộc… mà cổ nhân rất thích và cũng dùng nhiều ngụ
ngôn.
Chƣơng Thu thuỷ tuy không phát huy thêm đƣợc gì nhƣng đã suy diễn đúng tƣ tƣởng của Trang, văn
sáng sủa, mạch lạc, dễ đọc, vui.
Ba chƣơng Thiên địa (XII), Thiên đạo (XIII), Thiên vận (XIV) cũng có nhiều bài thú nhƣ bài XII.9,
dùng một ngụ ngôn để diễn cái ý đạo của cổ nhân không thể truyền lại đƣợc, mà sách chỉ là cặn bã
của cổ nhân; bài XII.1 dùng một cố sự để chê cơ giới vì nó sinh ra cơ tâm.
Nhất là bài XIV.1 có giọng siêu dật, đƣa ra một loạt câu hỏi, khiến ta nhớ tới bài Thiên vấn của
Khuất Nguyên hỏi trời một trăm bảy mƣơi hai câu; tác giả XIV.1 chỉ hỏi trên một chục câu về vũ trụ
thôi:
“Trời có vận chuyển không? Đất có đứng im không? Mặt trời mặt trăng có tranh chỗ với nhau
không? Ai làm chủ tể cái đó? Ai duy trì cái đó? Ai vô sự mà đẩy cái đó khiến nó chạy? Hoặc giả có
một cái máy bí mật bất đắc dĩ chạy hoài không? Hay là vũ trụ tự nhiên vận chuyển mà không tự
ngừng đƣợc chăng? Mƣa là do mây chăng? Hay mây là do mƣa? Ai làm mƣa đổ? Ai vô sự mà cao
hứng gây ra cái đó? Gió nổi ở phƣơng Bắc, khi thổi qua Tây, khi thổi qua Đông, có lúc lại xoáy ốc
