Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
“Cổ nhân có ngƣời tri thức đạt đƣợc tới cực điểm. Cực điểm đó ở đâu? Ở chỗ cho rằng thời sơ khởi
vũ trụ không có vật: đó là điểm cực xa, cực cao mà tri thức đạt đƣợc, không thể thêm gì đƣợc nữa.
Hạng ngƣời thấp hơn cho rằng thời sơ khởi đã có cái gì đó, nhƣng cái đó không nhất định. Hạng thấp
ngƣời hơn cho rằng cái đó đã nhất định nhƣng nhận rằng không có thị phi (phải trái, xấu tốt)”.
Đọc đoạn đó ta ngờ rằng ông cho thuyết khởi thuỷ không có gì cả - tức chủ trƣơng “hữu” từ cái “vô”
mà ra của Lão tử, và Liệt tử (coi Liệt tử trang 28-29) – là cao hơn cả, thâm thuý hơn cả, chấp nhận
đƣợc.
Nhƣng qua bài sau, II.7, ông lại tỏ vẻ nghi ngờ:
“Một ngƣời bảo rằng vũ trụ có khởi thuỷ; một ngƣời khác bảo không có khởi thuỷ, một ngƣời nữa
bác thuyết ngƣời thứ nhì dùng để bảo vũ trụ không có khởi thuỷ. Nói cách khác: một ngƣời bảo mới
đầu vũ trụ có cái gì đó (hữu), một ngƣời khác bảo mới đầu vũ trụ không có cái gì đó (vô); một ngƣời
nữa bác cái thuyết mới đầu vũ trụ không có cái gì đó; lại một ngƣời thứ tƣ khác nữa bác cái thuyết
ngƣời thứ ba dùng để bác cái thuyết mới đầu vũ trụ không có gì cả. Khi thì có (hữu), khi thì không
(vô). Mà không biết cái “có”, cái “không” đó có thực là “có”, có thực là “không” không. Tôi mới đƣa
ra một ý kiến, nhƣng nó có thực là ý kiến hay là không có ý kiến gì cả”.
Quả là ông không có ý kiến gì cả. Ông nhận rằng không giải đƣợc vấn đề hữu vô ngƣời trƣớc đã đặt
ra.
Bài II.2: ông cũng không biết đƣợc chủ tể của vũ trụ là gì, có chủ tể hay không? “Ví thử có một chủ
tể thực đi thì chúng ta cũng không thấy dấu hiệu, vết tích gì của nó. Thấy tác động mà không thấy
hình thể nó”.
Nó không có hình thể, vậy nó là “phi vật” – không phải là vật – không phải là ông trời, là Thƣợng đế,
nhƣng quả nó có tác động. Ông theo Lão tử, gọi nó là Đạo.
Nó “phi vật” còn có nghĩa nó là “tự gốc của nó”, trƣớc khi có trời đất đã có nó rồi. Tác động của nó
là “tạo ra quỉ thần, Thƣợng đế, nó sinh ra trời đất, vạn vật. Nó ở trên thái cực mà không cao, dƣới lục
cực mà không sâu, có trƣớc trời đất mà không phải là trƣờng cửu, có trƣớc thời thƣợng cổ mà không
phải là già. (VI.1)
