Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Nó không có hình trạng, nó ở khắp nơi, vì mọi vật đều từ nó mà ra rồi hợp nhất với nó (II.4). Tuy nó
tác động khắp nơi nhƣ vậy mà nó vẫn là “vô vi”, không làm gì cả, vì nó tự nhiên mà tác động (không
có ý thức, không dụng tâm), nó là “tự nhiên” (VI.5).
Trang tử đặt vào miệng Hứa Do những lời dƣới đây để ca tụng nó, mà ông gọi là Đại tôn sƣ của ông
(VI.1):
Hỡi đại tôn sƣ của tôi, đại tôn sƣ của tôi!
Ngƣời làm cho mọi vật điêu tàn mà không phải là vì nghĩa,
Ngƣời gia ân cho tới vạn đại mà không phải là vì nhân. 62 [8]
Ngƣời có trƣớc thời thƣợng cổ mà không phải là già,
Ngƣời che chở trời đất, đục đẽo mọi hình thể mà không phải là khéo (…)
Nó “vô vi nhi vô bất vi” (vô vi mà không gì là không làm). Nó tự nhiên nên sinh thành, gia ân cho
vạn vật mà không phải là vì nhân, rồi nó làm cho vạn vật điêu tàn mà không phải là bất nhân, không
phải là vì nghĩa – chữ “nghĩa” ở đây nên hiểu là điều gì nên làm thì làm. Phùng Hữu Lan gọi nó là
“tổng nguyên lí” của trời đất vạn vật (Trung Quốc triết học sử - trang 280).
Nhƣ vậy ta có thể bảo rằng Trang tử vô thần không, vì quan niệm của ông giống quan niệm các nhà
khoa học vô thần ngày nay? Thực là khó trả lời. Cho vũ trụ đƣợc tạo theo một nguyên lí tự nhiên thì
có vẻ là vô thần; nhƣng cái nguyên lí cũng tạo ra quỉ thần, Thƣợng đế thì lại nhƣ tin là có thần. Còn
Trang tử có thờ thần hay không thì đọc trong bộ Trang tử ta không thấy chỗ nào nói tới cả, cũng
không có chỗ nào ông cầu khấn thần linh cả.
Đạo sinh ra vạn vật mà ta là một trong những vạn vật đó, nên không biết đƣợc nó, nhƣng dùng kinh
nghiệm và trực giác, chúng ta có thể nhận xét tác động của nó để thích ứng với nó.
Tác động của Đạo là biến hoá. Từ khi mới biết suy nghĩ, loài ngƣời tất đã thấy sự biến hoá trong
thiên nhiên rồi, chẳng những biến hoá mà còn tuần hoàn nữa, hết một vòng rồi trở về nguyên thuỷ:
hết ngày rồi tới đêm, hết đêm lại trở lại ngày; hết xuân tới hạ, tới thu, đông, hết đông lại trở về xuân.
