Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Không có cả thị phi nữa, vì thị hay phi là tƣơng đối. Cái “phải” (thị) biến hoá hoài mà cái “không
phải” (phi) cũng biến hoá hoài. Biến hoá tuỳ theo thời đại. Ở thời đại săn mồi, hái trái chẳng hạn,
hiếu chiến là một đức tốt vì ngƣời ta phải tranh nhau con mồi; qua thời đại nông nghiệp, hiếu hoà
mới là đức tốt vì có yên ổn mới có trồng trọt đƣợc. Rồi trong thời đại kĩ nghệ của chúng ta, nhiều giá
trị thời nông nghiệp đã suy tàn, nhƣ chế độ gia đình, quan niệm hiếu và trinh… và chúng ta lại có
những giá trị khác: Ganh đua để thành công, nghĩa là để kiếm đƣợc nhiều tiền, sản xuất cho mạnh mà
tiêu thụ đƣợc nhiều. (Coi “Bốn thời đại của nhân loại” trong Những vấn đề của thời đại – Mặt đất –
1974).
Quan niệm thị phi còn thay đổi tuỳ nơi, nhƣ Liệt tử đã nói:
“Ngƣời nƣớc Viêm khi cha mẹ mất thì cắt lấy thịt liệng đi” 65 [11] , còn xƣơng thì đem chôn, “ngƣời
nƣớc Cừ, cha mẹ chết thì chất củi mà thiêu, khói bốc lên cao, bảo cha mẹ lên cõi xa”; hành động
khác nhau nhƣ vậy mà ngƣời các nƣớc đó đều cho là báo hiếu cả.
Hiện nay ở nƣớc ta – ít nhất là ở thôn quê – ngƣời ta ông bà ở với con cháu là một cái vui trong gia
đình, một cái phƣớc, mà ở Âu Mĩ, ngƣời ta cho nhƣ vậy là làm phiền con cháu. Ngày nay chúng ta
còn trọng trinh tiết một chút, nhƣng ở Âu Mĩ, thanh niên nam nữ nào mà đem trinh tiết ra đề cao thì
tất bị bạn bè cƣời là ngƣời “thời trung cổ”.
Vậy thì thị và phi cũng xoay trên vòng bánh xe, ở đây là thị, xoay qua chỗ khác là phi, không có gì
quyết định đƣợc là thị hay phi cả.
Tốt hay xấu cũng vậy, không có “chính xứ”, “chính vị”, “chính sắc”, nhƣ Vƣơng Nghê nói với Niết
Khuyết trong bài 10 Tề vật luận:
“Chẳng hạn một ngƣời nằm chỗ ẩm thấp (trong bùn) mà đau lƣng tê liệt nửa ngƣời, nhƣng một con
lƣơn thì có sao không? Một ngƣời ngồi trên ngọn cây thì run rẩy sợ sệt, nhƣng con khỉ có vậy
không? Chỗ ở của ngƣời và hai con vật ấy, chỗ nào là lí tƣởng (chính xứ)?
“Ngƣời ta ăn thịt dê, bò, chó, lợn; hƣơu nai ăn cỏ; rết thích ăn rắn con; cú mèo và quạ thích ăn chuột.
