Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Tuy nhiên ta không thể bảo Trang tử theo hoài nghi chủ nghĩa.
Không có thị phi, thị phi quay hoài trên một vòng tròn, nhƣng vòng tròn đó có trung tâm, cái chốt
(cái chốt đó ông gọi là “Đạo xu” – chốt của Đạo), ứng với các biến hoá vô cùng (II.3); thánh nhân
dung hoà, đứng ở cái chốt đó, coi thị phi là một, mà theo luật quân bình, tự nhiên, nhƣ vậy là “lƣỡng
hành”, nghĩa là biết thích nghi, dùng đƣợc cả hai, tuỳ theo hoàn cảnh. Thái độ “lƣỡng hành” đó chính
là cái “thị”, cái phải tuyệt đối, cũng có thể gọi nó là siêu thị phi đƣợc.
Không có gì là hoạ, là phúc, nhƣng có một thái độ thảnh thơi tự tại, thuận thiên tính, sống theo khả
năng của mình mà hƣởng hết tuổi trời, không ganh tị, so sánh với ai, hoàn toàn tự do, không tuỳ
thuộc một cái gì, không trọng sinh khinh tử, coi sinh tử nhƣ nhau; thái độ tiêu dao đó, theo ông là
hạnh phúc tuyệt đối.
Do luật tƣơng đối đó và do lẽ muôn vật đều từ Đạo mà ra, rồi biến hoá không ngừng để cuối cùng lại
hợp nhất với Đạo, cho nên mọi vật đều ngang nhau, không có vật nào quí, vật nào tiện. Gió thổi vào
cả vạn hang lỗ, tạo ra hành vạn âm thanh khác nhau, nhƣng hết thảy đều là “tiếng thở của Đất” (II.1),
có thanh âm nào quí hơn thanh âm nào? Sinh tử, thị phi, lớn nhỏ… cũng vậy, chỉ là những biến hoá
của Đạo, cho nên sinh không đáng trọng hơn tử, thị cũng không hơn gì phi, mà lớn (ngọn núi) cũng
nhƣ nhỏ (đầu sợi lông) chứ không hơn gì…
Ý “vật tề” (mọi vật ngang nhau) này chúng ta ta đã thấy trong một ngụ ngôn của Liệt tử. Trong một
bữa tiệc, họ Điền nƣớc Tề nhìn các món cá và chim nhạn ngƣời ta dâng lên, bảo: “Trời hậu đãi loài
ngƣời quá, sinh ra ngũ cốc, cá chim cho chúng ta ăn”. Một em bé đứng lên phản đối: “Không đúng
nhƣ lời ngài nói. Vạn vật trong trời đất với chúng ta đều là sinh vật cả, không loài nào quí, không
loài nào hèn (…) Không loài sinh vật nào sinh ra để cho loài khác ăn thịt. Loài ngƣời thấy cái gì ăn
đƣợc thì ăn, trời đâu có vì ngƣời mà sinh ra các loài đó. Muỗi mòng kia đốt da ta, hổ lang kia ăn thịt
ta, có thể nói là trời vì chúng mà sinh ra chúng ta không?” (Liệt tử - VIII.28).
Chủ trƣơng đó trái với hết thảy các triết gia khác, nhất là Mạnh tử. Mạnh cho rằng bản chất của mọi
vật là không đều nhau, có vật đáng giá gấp hai hoặc gấp năm vật khác, có vật đáng giá gấp mƣời, gấp
trăm, hoặc gấp ngàn gấp vạn vật khác. (Đằng Văn Công, thƣợng-4). Ngay trong thân thể ngƣời ta
cũng có phần cao quí, phần đê tiện, có phần to tát, có phần nhỏ nhen (Cao tử, thƣợng-14). Mà trong
xã hội có hai hạng ngƣời: Hạnh “quân tử” có tài đức lo việc trị dân, và hạng “tiểu nhân” tài đức kém,
phải lo cấp dƣỡng cho hạng trên. Thuyết bất đồng, bất tề đó làm cơ sở cho chính sách tôn ti trong tổ
