Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
chức xã hội.
Trang tử cho rằng xét bề ngoài thì quả nhƣ Mạnh tử nói. Có con chim bằng “lƣng rộng không biết
mấy ngàn dặm, tung cánh bay thì cánh nó nhƣ đám cỏ bồng cỏ cảo, 66 [12] “có hạng trí lực nhỏ
không thể so sánh đƣợc với hạng trí lực lớn”, “có ngƣời tài trí đủ làm một chức quan, có ngƣời làm
gƣơng đƣợc cho một làng, có ngƣời đức đáng làm vua mà đƣợc cả nƣớc phục” (I.1), nhƣng xét sâu
hơn thì vật nào cũng do luật biến hoá của Đạo mà ra cả, đều có một phận riêng trong một giai đoạn
nào đó, hết giai đoạn đó lại biến thành một vật khác, cho nên không có vật nào không có cô dụng,
công dụng nào cũng quan trọng nhƣ nhau, không có quí, có tiện. Huống hồ dù thuộc hạng nào thì hết
thảy cũng có bản tính, khả năng riêng do Đạo phú cho, đều có thể thảnh thơi tự tại nhƣ nhau, cho nên
con chim cút không ƣớc ao đƣợc nhƣ con chim bằng mà còn mỉa nó nữa: “Tôi lên cao vài nhẫn rồi
xuống, nhƣ vậy đủ rồi, con chim bằng kia bay đi đâu vậy kìa”.
Chủ trƣơng “tề vật” đó thật nhân từ mà khoáng đạt.
Ngoại thiên có một bài dài và hay – bài Thu thuỷ 1 – dùng một ngụ ngôn để khai triển thêm ý “tề
vật” đại ý nhƣ sau:
Hà Bá (thần sông Hoàng Hà) xin thụ giáo thần Bắc Hải (thần biển Bắc). Bắc Hải giảng rằng trong vũ
trụ không có gì lớn, không có gì nhỏ. Nhƣ chính Bắc Hải rộng mênh mông, không bao giờ đầy,
không bao giờ vơi, vậy mà so với vũ trụ thì không khác gì hòn cuội. Trung Quốc tuy lớn mà so với
bốn biển không khác gì hạt lúa trong kho lớn. Vậy mà ngũ đế, tam vƣơng tranh giành nhau vì Trung
Quốc thì thật là không sáng suốt.
Trời đất không phải là lớn, nhƣng sợi lông cũng không phải là nhỏ, “vì cái lƣợng của vật thì vô cùng
mà thời gian thì không ngừng, nó biến đổi hoài, không biết đâu là thuỷ, là chung”. “Cái ta biết ít hơn
cái ta không biết, cuộc đời ta sống không dài bằng thời gian trƣớc khi ta sanh ra. Lấy cái cực nhỏ
(tức trí tuệ và đời sống của ta) mà muốn hiểu đến cái cực lớn (tức tất cả những cái ta không biết và cả
thời gian trƣớc khi ta sanh ra) nhƣ vậy là mê loạn. Đã vậy rồi thì làm sao biết đƣợc đầu sợi lông làm
tiêu chuẩn cho cái cực nhỏ mà trời đất làm tiêu chuẩn cho cái cực lớn?”. (…)
“Lấy con mắt sai biệt mà xét, muốn nhấn vào chỗ lớn thì không vật nào là không lớn, muốn nhấn vào
