Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
- Vua ba nƣớc đó ở chỗ hoang vu đầy lau sậy. Lòng nhà vua không yên là vì đâu ƣ? Xƣa mƣời mặt
trời cùng xuất hiện, chiếu sáng vạn vật. Đạo đức há chẳng chiếu sáng hơn mặt trời ƣ?”
Theo tôi câu cuối đó, nguyên văn là: “nhi huống đức chi tiến hồ nhật giả hồ”, có vẻ lạc lỏng, không
liên lạc gì với câu trên: Muốn để câu cuối đó thì câu trên cần viết: “Mặt trời chiếu sáng vạn vật” là
đủ rồi, thêm “mƣời” và “cùng xuất hiện” để làm chi? Tôi đoán ông Thuấn – tức Trang – chỉ muốn
nói: Cứ để yên ba ông vua đó, xƣa mƣời mặt trời cùng chiếu sáng vạn vật thì nay tại sao lại không
thể có bốn ông vua (ba ông vua đó và vua Nghiêu) cùng cai trị thiên hạ.
Không dùng pháp độ thì tất không dùng lễ tín (nó là thứ keo câu thúc ngƣời ta khiến ngƣời ta mất hết
tự do), không dùng đức huệ (nó là thứ để “tiếp dẫn”, để thu phục ngƣời khác), không dùng nhân
nghĩa. Lão tử cho rằng Đại Đạo bị bỏ, rồi mới có nhân nghĩa (chƣơng 18) nên ông chủ trƣơng “tuyệt
nhân khí nghĩa (chƣơng 19) để trở về Đạo. Trang không bàn nhiều về điểm đó, chỉ hé cho ta thấy
một chút thôi. Bài VII.1 ông bảo: “Vua Hữu Ngu còn dùng lòng nhân để kết nhân tâm… chứ chƣa
thoát ra khỏi sự vật” và trong bài VI.6, ông cho Ý Nhi tử lại thăm Hứa Do. Hứa Do hỏi:
“- Vua Nghiêu dạy anh điều gì?
Ý Nhi tử đáp:
- Vua Nghiêu khuyên tôi trau giồi nhân nghĩa, biện biệt thị phi.
Hứa Do bảo:
- Vậy thì anh tới đây làm gì nữa? Vua Nghiêu đã đem nhân nghĩa xâm vào mặt anh, dùng thị phi cắt
mũi anh, thì làm sao anh còn đạt đƣợc cảnh giới tiêu dao, thuận ứng mọi sự biến hoá đƣợc nữa?”
Trang chỉ có hai lần đó là chê nhân nghĩa và trách nhẹ vua Thuấn và vua Nghiêu, các chỗ khác ông
rất ôn hoà với các ông thánh của đạo Nho; trọng Khổng tử - nếu không thì ít nhất cũng coi Khổng là
một nhân vật quan trọng đƣợc thiên hạ tin, nên đem tƣ tƣởng của mình đặt vào miệng Khổng tử để
lời của mình thêm giá trị (nhƣ các bài V.1, VI.1 71 [17] …; có chỗ Trang còn đề cao Nghiêu, Thuấn
nữa: “Những ngƣời thụ mệnh ở trời chỉ duy có Nghiêu, Thuấn là giữ đƣợc chính khí, nên đứng đầu
