Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
hành động mà không phải là hành động, tuy vô bất vi mà chỉ là vô vi, cho nên làm cho vạn vật thoả
mãn mà không cho là công của họ. Họ không lƣu danh vì không ai thấy cái công của họ, nên không
biết họ, đời sau không nhắc tới họ. Họ đồng hoá với Đạo rồi.
Đó, thánh nhân của Lão, Trang nhƣ vậy, khác xa thánh nhân của Khổng, Mạnh.
NHÂN SINH QUAN
Lí tƣởng của Trang tử
Một số học giả nhƣ Phùng Hữu Lan cho Trang tử chịu ảnh hƣởng của Dƣơng tử. Điều đó có lí.
Trong tất cả các triết gia Tiên tần, tôi chỉ thấy Dƣơng và Trang là đặt vấn đề hạnh phúc của con
ngƣời. Trong bài “Nên hƣởng đời” (VII.2) – mà tôi đã trích dịch trong cuốn Liệt tử và Dương tử,
trang 265-67 – Dƣơng bảo đời ngƣời ngắn ngủi, trừ những lúc bé nhỏ, già nua, ốm đau, buồn khổ…,
chỉ còn khoảng mƣời năm có thể “sống ung dung vui vẻ” đƣợc nếu không phải lo lắng việc này việc
khác. Đã vậy mà xã hội lại còn “dùng cách thƣởng phạt khuyên ngăn, dùng danh vọng và pháp luật
để cấm đoán” thành thử con ngƣời không đƣợc “thoả thuê phóng túng” hƣởng lạc một lúc nào cả.
“Ngƣời thời thái cổ biết rằng đời sống chỉ là tạm, chẳng bao lâu rồi chết, cho nên hành động theo
lòng mình, không trái những thị hiếu tự nhiên (…) theo bản tính của họ, không làm trái với xu hướng
của vạn vật (…). Danh tiếng hơn hay kém, tuổi thọ nhiều hay ít họ không quan tâm tới”.
Những chữ tôi cho in ngã là những ý chúng ta thấy lại trong học thuyết của Trang, Sống ung dung
vui vẻ, thoả thuê, không để cho xã hội bó buộc mình, theo bản tính của mình và thuận theo tính của
vạn vật, cứ sống hết tuổi trời, không quan tâm tới sinh tử, đó là quan niệm “tiêu dao”, thảnh thơi tự
tại của Trang và Trang không phải là vô cớ đã đặt ngay lên đầu tác phẩm của mình.
Muốn tiêu dao thì phải:
- Thuận thiên : Trời cho mình làm con chim bằng tung cánh bay đƣợc hàng vạn dặm, thì mình cứ đập
nƣớc cho tung toé mà lên cao tới trời xanh; nhƣng nếu trời cho mình là con chim cút chỉ lên cao
đƣợc vài nhẫn thì cứ bay liệng trong đám cỏ bồng cỏ cảo, cũng sƣớng nhƣ con chim bằng vậy, ƣớc
ao đƣợc nhƣ nó làm chi? 73 [19] Trời cho mình thọ trăm năm thì cứ hƣởng trọn trăm năm, đừng than
