Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Chỉ khi nào “làm chủ đƣợc (ta nên hiểu là đạt đƣợc) cái chính đạo của trời đất, chế ngự đƣợc lục khí
(ta nên hiểu là hoà đồng với lục khí, chứ không phải chế ngự nhƣ phƣơng Tây: chế ngự thiên nhiên)
thì con ngƣời mới thật “tiêu dao”.
Đây là điểm huyền bí trong triết học của Trang. Ông cho rằng ngƣời nào đạt đƣợc mức đó thì “không
có vật gì làm hại đƣợc nữa: Nƣớc có dâng lên tới trời, họ cũng không bị chết đuối; trời có đại hạn tới
nỗi kim thạch chảy ra, cháy cả rừng núi, đồng ruộng, họ cũng không thấy nóng” (I.3).
“Bậc chí nhân (đạt Đạo) là thần rồi. Đồng cỏ có cháy cũng không làm cho họ thấy nóng, sông rạch
đóng băng cũng không làm họ thấy lạnh, sét đánh đổ núi, gió làm dậy sóng cũng khiến cho họ lo sợ.
Họ chế ngự gió mây, cƣỡi mặt trời mặt trăng mà đi chơi ngoài bốn bể…” (II.10).
Tƣ tƣởng hoà đồng với vạn vật có từ thời Dƣơng tử (coi Liệt tử VII.5 – trang 280 bộ Liệt tử và
Dương tử của nhà Lá Bối); nhƣng tƣ tƣởng hoà đồng để rồi hoá đồng với vạn vật thì tôi chỉ thấy ở
Liệt tử và Trang tử. Liệt tử có bốn bài ngụ ngôn diễn ý hoà đồng với vạn vật thì vạn vật không hại
mình đƣợc, cả khi vô lửa, vô nƣớc, mà còn giúp mình bay đƣợc nữa, và mình sẽ trƣờng sinh bất tử
(Liệt tử - trang 44).
Chúng ta không biết chắc đƣợc Trang có tin những phép thần thông đó không, nhƣng lập luận của
ông không có chỗ nào bẻ đƣợc: Đã hoà đồng và hoá đồng với vạn vật, với lửa và nƣớc; thì đồng thể
với lửa và nƣớc, lửa và nƣớc hại làm sao đƣợc nữa; đồng thể với gió thì tất bay đƣợc nhƣ gió; sau
cùng hoá đồng với Đạo thì tất cũng trƣờng sinh bất tử với Đạo.
Ngoại thiên đƣa ra hai lối giảng nữa.
Bài Đạt sinh 2, Quan Doãn bảo: “Sinh vật khác nhau ở đâu? 76 [22] Chỉ là nhờ không có hình sắc
mà thôi. Nhƣng vật nào không có hình sắc thì đạt đƣợc cảnh giới không biến hoá. Đạt đƣợc cùng cực
của cảnh giới ấy thì không còn bị các vật khác khống chế nữa. Nhƣ vậy là đạt đƣợc cái trung độ, cái
cƣơng kỉ vô thuỷ vô chung mà tiêu dao ở cảnh giới sơ thuỷ của vạn vật, hợp nhất với bản tính, hàm
dƣỡng nguyên khí, trở về với cái Đức nguyên thuỷ mà cảm thông với tự nhiên. Một ngƣời nhƣ vậy
bảo toàn đƣợc thiên tính, tinh thần không suy tổn, ngoại vật làm sao xâm nhập mà làm hại đƣợc?”
