Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
đƣợc cổ kim mà vô đƣợc cõi không có sống chết, tức hợp nhất với Đạo.
Đƣợc nhƣ Nhữ Vũ thì gọi là thần nhân (bài I.3) hay chí nhân (bài II.10) hay thánh nhân (bài VI.2).
Còn chân nhân thì bài VI.1 đã tả kỉ lƣởng nhƣ sau:
“Chân nhân thời cổ không ham sống, không sợ chết, sinh ra không thấy làm vui, chết đi không thấy
làm buồn, hốt nhiên tới rồi hốt nhiên đi (…) cũng không cầu đƣợc chết, vui vẻ tiếp nhận cái gì tới,
rồi khi mất cái đó thì cho là nó trở về với tự nhiên. Nhƣ vậy là không đem cái tâm của mình làm tổn
thƣơng Đạo, không dùng sức ngƣời giúp sức trời (…) vui hay giận đều vô tâm, tự nhiên nhƣ bốn
mùa chuyển vần, thích nghi với vạn vật mà không ai biết đƣợc dấu vết”.
“Chân nhân thời cổ có vẻ uy nghi mà không kiêu căng, khiêm tốn mà độc lập; nhân cách khác ngƣời
mà không cố chấp; chí khí hơn ngƣời mà lòng thì hƣ tĩnh, không thích khoe khoang; lâng lâng nhƣ
cực kì vui vẻ, bất đắc dĩ mới xử sự; nét mặt hoà nhã nên ai cũng muốn đƣợc thân cận; khoan dung
đại độ nên ai cũng muốn qui phụ; tự do nên không ai áp chế đƣợc; trầm mặc nhƣ ở sau một cánh cửa
đóng; vô tâm với thế sự nhƣ ngƣời quên mất ngôn ngữ.
Một ngƣời nhƣ vậy coi hình pháp là thân thể, lễ nghi là cặp cánh, trí tuệ là thủ đoạn để ứng phó, đạo
đức là thuận thiên tính. Coi hình pháp là thân thể mình, nên khoan hồng khi trừng trị; coi lễ nghi là
cặp cánh của mình, nên làm việc theo thế tục mà thành công; dùng trí tuệ để ứng phó, nên chỉ hành
động khi bất đắc dĩ; coi đạo đức là thuận thiên tính nên dễ dàng đạt đƣợc mục đích (…) không khó
nhọc mà đƣợc mọi ngƣời coi là rất hoạt động”.
Hạng chân nhân đó không khác hạng quân tử hay thánh nhân của Khổng giáo là bao, không có gì là
thần thông nhƣ hạng thần nhân, thánh nhân vào nƣớc không chìm, vào lửa không cháy, biết bay và
bất tử; mà cũng thấp hơn hạng chí đức (đức rất cao) trong chƣơng V: Đức sung phù nữa.
Hạng chí đức, tâm nhƣ tấm gƣơng sáng, bụi không đóng vào đƣợc (V.2), nhƣ làn nƣớc phẳng lặng,
có thể làm tiêu chuẩn đƣợc (V.5), trút bỏ đƣợc hết thế tình, không dùng đến trí tuệ, lễ tin, ân huệ,
cũng không chế tạo, sản xuất một cái gì (V.5), tuy có hình thể con ngƣời mà không có tình cảm con
ngƣời, tuy nhỏ xíu vì vẫn thuộc về loài ngƣời nhƣng lại vĩ đại nhƣ trời vì đồng thể với trời (V.5).
Xét những đoạn tôi vừa dẫn ở trên thì ta có thể sắp: cao nhất là thần nhân hay chí nhân, rồi tới chí
đức, sau cùng tới chân nhân. Nhƣng tôi ngờ rằng Trang tử không phân biệt nhƣ vậy, ông dùng nhiều
