Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
mọi vật” (V.1). Liệt tử cũng có thái độ nhƣ Trang, còn Lão tử thì không phục Nghiêu, Thuấn, nhƣng
cũng không hề gọi đích danh hai ông ấy ra chỉ trích. Ông ấy chỉ bảo phải “tuyệt thánh” thôi. Chữ
“thánh” đó phải hiểu là thánh của đạo Nho (còn thánh của đạo Lão thì Lão, Liệt, Trang đều trọng, dĩ
nhiên).
Tới đời sau, trong Ngoại và Tạp thiên chúng ta mới nghe thấy những lời mạt sát kịch liệt Nghiêu,
Thuấn… cho họ là giúp kẻ cƣớp, có tội với xã hội (coi các chƣơng Mã đề, Khƣ khiếp).
Sau cùng vô vi còn có nghĩa là “khí trí”: “Thánh nhân không mƣu tính cái gì, đâu cần tới trí tuệ?”
(V.5). Trí xảo càng đáng ghét hơn nữa: Nó giết chết thiên tính (VII.7); ngay nhƣ công nghệ cũng
đáng khinh nhƣ thƣơng mại, không chế tạo cái gì thì đâu cần đến thƣơng mại? (V.5).
Trang không nói ra, nhƣng ta phải hiểu ngầm rằng trong xã hội lí tƣởng của Trang chỉ có nông
nghiệp là cần thiết: Dân phải ăn cho no rồi mới vỗ bụng đi chơi đƣợc; còn về mặc thì chẳng phải
nuôi tẳm, ƣơm tơ, dệt lụa cho mất công (cái đó thuộc về công nghệ rồi), có thể dùng vỏ cây nhƣ loài
ngƣời nguyên thuỷ; và chỗ ở thì đã có hang đá và cành lá trong rừng. Xã hội lí tƣởng đó chắc không
khác xã hội Lão tử tả trong chƣơng 80 là bao nhiêu. 72 [18]
Theo Trang, vô vi là một chính sách cực tốt, “gồm đƣợc các kế hoạch”; “làm cho công việc hoá giản
dị”, “hƣớng dẫn trí tuệ” (VII.6), mà kết quả “thần diệu”.
Bài VII.4, ông khen công của bậc minh vƣơng “vô vi nhi trị”: “Minh vƣơng vị thiên hạ thì công trùm
thiên hạ mà cơ hồ không phải là công của mình (ý nghĩa nhƣ câu: Vô vi nhi vô bất vi); vạn vật đều
đƣợc cảm hoá mà không thấy là nhờ đức của mình; công đức ấy có đấy mà không ai chỉ ra đƣợc, vạn
vật đều thoả mãn. Hành động của thánh nhân thần diệu không ai đoán đƣợc; họ đồng hoá với sự hƣ
vô”.
Cho nên mới bảo rằng: “Bậc chí nhân thì quên mình, bậc thần nhân thì không lập công, bậc thánh
nhân thì không lƣu danh” (I.1). Câu này đại ý cũng nhƣ câu: “Vi nhi bất thị, công thành nhi phất cƣ”
(làm mà không trông, thành công mà không cho là công của mình), của Lão tử (chƣơng 2). Quên
mình là “cứ điềm tĩnh, cứ thuận tính tự nhiên của vật đừng có một chút tƣ ý” (VII.3), nhất là đừng
phân biệt mình và ngƣời. Không lập công vì họ không có chủ ý lập công, cứ thuận thiên nhiên, tuy
