Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Muốn vậy thì nên điều độ trong việc ăn uống, chăn gối, và đừng làm quá sức (bài 11).
Xử thế
Phép xử thế của Trang rất đặc sắc và ảnh hƣởng rất lớn đến thời sau, nhất là trong những thời loạn
cho nên có ngƣời đã nhận thấy rằng trong các thời loạn nhƣ thời Lục Triều, thời Nam Tống mới có
nhiều ngƣời nghiên cứu Trang. Mà các môn đệ của Trang thời Chiến Quốc – một thời cực loạn –
cũng thích tƣ tƣởng xử thế của Trang, nên phát huy thêm trong các chƣơng Đạt sinh, Sơn mộc ở
Ngoại thiên.
Học thuyết của Trang rất có hệ thống và những qui tắc xử thế chỉ là qui kết vũ trụ luận của ông.
Chúng ta còn nhớ bài II.3 ông bảo: “Vật nào cũng là vật khác mà cũng là chính nó. Phân biệt vật và
mình thì không thấy đƣợc lẽ đó, hoà đồng với vật thì thấy đƣợc”.
Không phân biệt ngƣời và ta, tức là “hƣ kỉ” hay “vô kỉ”, đó là qui tắc đầu trong phép xử thế. Coi
ngƣời nào cũng bình đẳng, và để cho mọi ngƣời đƣợc tự do, nhƣ vậy không xích mích với ai cả,
không làm thiệt hại cho ai cả, và mọi ngƣời sẽ vui vẻ với mình, nhƣ ngƣời nƣớc Vệ tên là Đà trong
bài V.4. Ai cũng gọi hắn là thằng quỉ Đà vì hắn xấu nhƣ quỉ. Vậy mà:
“Ngƣời đàn ông nào ở chung với hắn, hễ xa hắn là nhớ. Thiếu nữ nào đã trông thấy hắn rồi thì về
thƣa với cha mẹ thà làm vợ bé hắn còn hơn là vợ cả một ngƣời nào khác”.
Vua Ai Công nƣớc Lỗ nghe ngƣời ta đồn nhƣ vậy, triệu hắn tới xem, quả thực hắn xấu phát sợ. Hắn
ở với vua, chƣa đầy một tháng vua đã để ý đến hắn, chƣa đầy một năm thì tin hắn, sau giao cho hắn
chức tƣớng quốc. Bí quyết của hắn là không xƣớng xuất điều gì, chỉ phụ hoạ thôi, nghĩa là chỉ khen
ngƣời chứ không chê ai, nên hắn đƣợc lòng ngƣời.
Hắn đã bỏ đƣợc tật chủ quan, không nghĩ tới mình nữa, không phân biệt ngƣời và mình, không phân
biệt thị phi, cho nên không tranh luận với ai cả, không chống đối với ai cả, giữ đƣợc cái chốt của ai
Đạo (Đạo xu) và có thái độ “lƣỡng hành” (coi Tác động của Đạo ở trên).
Bài Sơn mộc 2 diễn thêm cái ý hƣ kỉ và đƣa ra một thí dụ hay: Một chiếc đò đƣơng qua sông bị một
chiếc thuyền không ngƣời lái đụng phải, ngƣời lái đò bụng dạ hẹp hòi tới mấy cũng không giận. Trái
