thầm bắt đầu hình thành theo những cách vừa tinh vi vừa hiển nhiên. Tính
chất của giáo dục và học tập thay đổi, khi các trường đại học nhấn mạnh
việc tự đọc để bổ trợ cho bài giảng trên lớp. Các thư viện bắt đầu đóng vai
trò trung tâm hơn trong đời sống các trường đại học, và đời sống thành thị
nói chung. Kiến trúc thư viện cũng biến đổi. Hành lang tu viện và phòng
đọc riêng trước kia dùng cho việc đọc thành tiếng đã được dỡ bỏ và thay
vào đó là những phòng công cộng lớn, nơi sinh viên, giáo viên và khách
đọc có thể ngồi sát nhau dọc theo những chiếc bàn dài và đọc trong tĩnh
lặng. Sách tham khảo như từ điển, sách chú giải, sách mục lục trở thành
công cụ hỗ trợ quan trọng cho việc đọc.Những bản sao quý thường được
buộc vào các bàn đọc. Để phục vụ nhu cầu về sách tăng lên, ngành xuất bản
bắt đầu hình thành. Việc xuất bản sách, từ lâu bị chi phối bởi những người
chép chữ theo tôn giáo và làm việc trong tu viện, bắt đầu tụ lại ở các hiệu
sách lâu đời, nơi những người chép chữ chuyên nghiệp được trả tiền để làm
việc theo yêu cầu của chủ. Và thị trường sách cũ ra đời.Lần đầu tiên trong
lịch sử, sách được gắn giá
[112]
Trong hàng thế kỷ, chữ viết đã phản ánh và củng cố quy cách tri thức của
văn hóa truyền miệng mà từ đó nó bắt nguồn.Việc sử dụng bảng đất, bảng
sáp, giấy cuộn và sách để viết và đọc ban đầu chú trọng sự phát triển cộng
đồng và truyền bá kiến thức. Sự sáng tạo cá nhân vẫn phụ thuộc vào nhu
cầu tập thể. Việc viết mang tính chất ghi chép hơn là sáng tác. Lúc này, việc
viết bắt đầu tuân theo, đồng thời phổ biến, một quy cách tri thức mới: quy
cách của sách. Phát triển kiến thức đã trở thành một hoạt động ngày càng
riêng tư, với việc mỗi người đọc tự tổng hợp ý tưởng và thông tin chứa
trong văn bản của những người khác. Ý thức về chủ nghĩa cá nhân tăng lên.
Tiểu thuyết gia kiêm sử gia James Carroll nhận định: “Việc đọc thầm là dấu
hiệu và phương tiện của sự tự ý thức, trong đó chủ thể chịu trách nhiệm cho
cái họ biết”
[113]
. Việc nghiên cứu yên tĩnh, một mình trở thành điều kiện
tiên quyết cho các thành tựu tri thức. Tính độc đáo của ý nghĩ và sự sáng
tạo về cách diễn đạt trở thành dấu ấn của mô hình tư duy đó. Mâu thuẫn
