Một lý do khác cho việc sử dụng giá mua là để tránh tạo thêm cơ hội lồng định
kiến vào số liệu. Giả sử một tài sản − như đất đai chẳng hạn − quả thật đã tăng giá
trị. Nếu muốn “đánh dấu tăng trưởng” giá trị hiện thời của nó trên bảng cân đối kế
toán, chúng ta sẽ phải ghi nhận một khoản lợi nhuận trên báo cáo kết quả kinh
doanh. Nhưng khoản lợi nhuận đó sẽ không chỉ đơn thuần dựa trên ý kiến của một
ai đó về giá trị của mảnh đất ngày hôm nay. Đó không phải là một ý hay. Một số
doanh nghiệp − hãy nhớ lại trường hợp Enron − đã đi quá xa khi dựng lên những
vỏ bọc, đặt dưới sự sở hữu của các nhà điều hành cấp cao hoặc các thành viên khác
trong công ty, và rồi bán tài sản cho những vỏ bọc đó. Việc đó cho phép họ ghi
nhận lợi nhuận, cứ như thể họ đã thực sự bán các tài sản. Nhưng đó không phải là
kiểu lợi nhuận mà các nhà đầu tư hoặc Ủy ban Chứng khoán Mỹ thích nhìn thấy.
Tất nhiên, việc các doanh nghiệp phải dựa trên giá mua để định giá tài sản có
thể tạo ra một số điểm hết sức bất thường. Cứ thử tưởng tượng, bạn làm việc cho
một công ty giải trí 30 năm trước mua được một số đất đai quanh thành phố Los
Angeles với giá 500.000 đô-la. Đến nay số đất đai đó có thể trị giá 5 triệu đô-la −
nhưng nó sẽ vẫn được định giá là 500.000 đô-la trên bảng cân đối kế toán. Các nhà
đầu tư sành sỏi thích sục sạo quanh bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp, với hi
vọng tìm thấy những “tài sản bị định giá thấp” kiểu như thế.
Trừ: khấu hao lũy kế
Đất đai sẽ không bị hao mòn, nên kế toán viên không ghi nhận khoản khấu
hao hàng năm cho tài sản này. Nhưng nhà xưởng và thiết bị thì có. Dù vậy, điểm
mấu chốt của công tác khấu hao kế toán lại không phải là ước tính xem ngay tại
thời điểm hiện tại, nhà xưởng và thiết bị có giá trị bao nhiêu; mà quan trọng là phải
phân bổ nguồn vốn đầu tư cho tài sản đó xuyên suốt thời gian doanh nghiệp sử
dụng nó để tạo ra doanh thu và lợi nhuận (hãy nhớ lại nguyên tắc phù hợp ở
chương 4). Khấu hao là một cách để đảm bảo rằng báo cáo kết quả kinh doanh
phản ánh chính xác chi phí sản xuất, dịch vụ thực tế. Để tính được khấu hao lũy kế,
các kế toán viên chỉ cần cộng tổng tất cả các khoản phí khấu hao tính từ ngày mua
tài sản.
Trong chương trước, chúng tôi đã chỉ cho các bạn thấy cách thức một doanh
nghiệp có thể “hô biến” từ không có lợi nhuận thành có lợi nhuận, chỉ bằng việc
thay đổi phương thức khấu hao tài sản. Trò ảo thuật nghệ-thuật-tài-chính này đã lan
cả sang bảng cân đối kế toán. Nếu một doanh nghiệp quyết định đội xe tải của mình
có thể hoạt động đến tận sáu năm thay vì ba năm, họ sẽ ghi nhận mức chi phí khấu
