khác: những giá trị đó đã làm gì cho mọi người, những người mà những giá
trị đó khiến họ đã trở thành như ta thấy?
Ở điểm này, một phản ứng thường thấy là phát biểu rằng giá trị của
điều gì đó, nó có giá trị nào, tùy thuộc vào việc nó ra sao vào lúc này. Còn
việc nó đã trở thành như thế này lại là vấn đề hoàn toàn khác. Vậy Nietzsche
đã đặt vấn đề sai. Dù ông giải đáp vấn đề thật hay, thì điều đó cũng chẳng
cho chúng ta biết chút gì về giá trị của những giá trị của chúng ta. Nghĩ rằng
nó sẽ cho chúng ta biết, là mắc phải cái ‘sai lầm phả hệ’ (một biệt ngữ nữa
của các triết gia cho bộ sưu tập ngày càng phong phú của bạn).
Nhưng phê phán nêu trên có hoàn toàn đúng? Tôi không nghĩ thế. Chắc
chắn là có những trường hợp mà quan điểm của chúng ta về giá trị của điều
gì đó liên hệ rất chặt chẽ với những tin tưởng của chúng ta về việc nó đã bắt
đầu như thế nào, và nếu những tin tưởng đó thay đổi thì sự đánh giá của
chúng ta về chính nó cũng bị đe dọa. Thật sự là chúng ta mới vừa thấy một
thí dụ rất quan trọng, một thí dụ cũng quan trọng đối vối Nietzsche: tác động
của chủ thuyết Darwin vào quan điểm của chúng ta về chính chúng ta. Đối
với rất nhiều người cùng thời với Darwin thì loài người xuất phát từ quyết
định của Thượng đế sáng tạo chúng ta theo hình ảnh của chính Người. Ý
tưởng rằng thực ra chúng ta được triển khai từ những thứ thấp kém hơn như
những con khỉ, qua một tiến trình đặc biệt là đầy rủi ro mà rất có thể đã
không xảy ra, thì không chỉ là một sự kiện mới mẻ để xử lí, giống như sự
hiện hữu của một hành tinh nữa mà trước đây chưa được phát hiện; mà nó là
một cái tát thẳng vào phẩm giá con người và vào quan niệm của con người
về giá trị của họ - đó là lí do tại sao ý tưởng này đã bị chống đối dai dẳng
vào thời đó và vẫn còn bị một số người chống đối cho tới ngày nay. Không
có gì để nghi ngờ về điều nói trên: trong những tình huống thích hợp, những
phả hệ có thể cũng là chất nổ như Nietzsche dự tính - vậy chúng ta hãy trở
lại với vấn đề những giá trị đạo đức.
Nhiều người đã tin tưởng, và một số người hiện còn tin tưởng, rằng
những giá trị đạo đức có nguồn gốc như nhau: được Thượng đế trực tiếp ban
xuống cho con người. Nietzsche, dù gia đình thuộc tầng lớp giáo sĩ, từng tự
