như vậy khi họ cố gắng tranh thủ sự đồng tình của nam giới đối với quan
điểm của họ, nhưng ít ra họ có được nhóm người ủng hộ họ một cách trực
tiếp là những phụ nữ; còn ‘những người bảo vệ quyền lợi của loài vật’
không có được cái nhóm ủng hộ trực tiếp đó.
Phật giáo, không đi tới những cực đoan, thì tự nhiên là có thái độ bảo
vệ đối với loài vật. Tôi nói ‘tự nhiên’ vì Phật giáo giữ lại niệm tin Ấn giáo
rằng những linh hồn sẽ trở đi trở lại với cuộc đời, và rằng một linh hồn trong
một kiếp sống có thể hóa thân là một con người, và trong một kiếp khác có
thể là một con vật. Chính Đức Phật từng có tiền thân là một con thỏ rừng.
Cơ đốc giáo không có nền siêu hình như vậy, cũng không có những ưu tư
đạo đức đính kèm - hãy hỏi một con bò Ấn Độ xem liệu siêu hình có là vấn
đề quan trọng. Adam được tạo ra để làm chúa tể các loài vật, và loài vật
được tạo ra cho con người sử dụng. Chúng ta có linh hồn hiểu biết lẽ phải
trái, còn loài vật thì không, điều này khiến chúng đứng ngoài vòng đạo lí
(Thánh Thomas Aquinas (1225-74) nói thế và nhiều người khác nữa). Quan
điểm đó cứ thế mà tiếp diễn, phổ cập. Hume đã công khai phê phán quan
điểm này (xem bên trên, trang 40), nhưng nó vẫn tiếp tục được lan truyền.
Với tư cách người sáng lập thuyết duy lợi mà Mill đã ủng hộ và triển
khai, Jeremy Bentham (1748-1832) dùng sự đau đớn và niềm lạc thú làm
những phạm trù có tính quyết định về mặt đạo đức, và đã có lời tuyên bố nổi
tiếng về loài vật như sau: ‘Vấn đề không phải là, Chúng có thể lí luận
chăng? Cũng chẳng phải là, Chúng có thể nói năng chăng? Mà vấn đề là,
Chúng có thể đau đớn chăng?’ (Chúng có thể đau đớn, tất nhiên, thế nên
chúng bước vào phương hình duy lợi và chúng ta có những trách nhiệm đạo
đức đối với chúng). Nhưng đó chỉ là một đoạn ngắn, phụ, trong một cuốn
sách chủ yếu bàn về phúc lợi cho con người. Chỉ là rất gần đây mà chúng ta
bắt đầu có trọn những cuốn sách công khai bàn về đạo lí của việc chúng ta
đối xử với loài vật (xem Thư mục), một sự kiện có thể phản ánh tình thế đòi
hỏi sự khéo léo về chiến thuật mà những tác giả đó phải xử lí.
Những học thuyết của họ đã thực hiện được những bước tiến lớn trong
vòng hai ba chục năm qua - vấn đề chiến thuật không phải là không giải
