chẳng có ai chết đi. Và tiếp theo là một chuyện đùa cợt vặt vãnh về địa vị
của Nagasena: không có ai dạy dỗ nhà sư này, và cũng không có ai làm lễ
thụ phong cho ông. Đây là chiến thuật chung trong mọi loại tranh cãi: có
một số điều mà tất cả chúng ta đều cho là đúng, không hề do dự; vậy có thực
là Nagasena nói rằng những điều đó thảy đều là sai trái? Hoặc ông ta muốn
nói với chúng ta rằng quan điểm của ông ta, nếu được hiểu một cách đúng
đắn, sẽ không dẫn tới hệ quả như vậy? Nagasena không chọn sự đương đầu
với thách thức đó một cách trực tiếp. Ở cuối chương, ông đưa ra một lời gợi
ý, từ đó chúng ta có thể tái hiện điều có thể ông đã nói nếu như ông quả đã
làm thế. Nhưng vào lúc này nhà vua tiếp tục theo phong cách hỏi-và-đáp gợi
nhớ tới nhiều tập đối thoại của Plato.
Những lời chất vấn của vua Milinda trong đoạn này được hình thành từ
học thuyết Phật giáo về ‘ngũ uẩn’, theo đó, cái mà chúng ta gọi là một con
người là một phức thể gồm năm thành tố. Milinda gọi chúng là sắc, thọ,
tưởng, hành, thức. Chúng ta không cần bận tâm về việc hiểu cho chính xác
thì năm uẩn này là gì, chỉ cần chúng ta có một ý niệm thô lậu về chúng: vì
điểm quan trọng cần nắm được, là con người thì không đồng nhất với bất kì
uẩn nào trong năm uẩn đó.
Nghĩ thoáng qua, cố lẽ đó là điều phần đông chúng ta đều nghĩ vậy.
Chúng ta có phải là những cảm nhận [thọ] của chúng ta? Không phải, chúng
ta là chủ thể sở hữu những cảm nhận đó, chứ không phải là chính những
cảm nhận đó. Chúng ta có phải là những nhận thức [tưởng] của chúng ta?
Không phải, vì lí do như vừa nói trên. Chúng ta có phải là tính khí, là tính
cách [hành] của chúng ta? Lại cũng không phải - vì tính khí, tính cách là
những khuynh hướng ứng xử theo những cách thức nào đó; và chúng ta
không phải là những khuynh hướng, đúng hơn thì chúng ta là những gì sở
hữu những khuynh hướng đó. Tương tự, chúng ta không phải là ý thức
[thức]; chúng ta là bất kể cái gì có ý thức. Uẩn thứ năm (mà vua Milinda nêu
lên trước nhất) có thể gây tranh cãi. Liệu thành tố vật chất, nghĩa là thể xác
[sắc] có thể là sự thể có ý thức, có tính khí, nhận thức, và cảm nhận? Khi
