Liệu Plato và Hobbes, sống cách nhau hai ngàn năm, với những bối
cảnh và tình huống khác nhau, có thể thực sự bàn cãi về cùng một sự thể?
Khoan nói tới những nhà Phật giáo trước đó? Liệu một triết gia ngày nay có
thể đặt ra cùng những vấn đề về bản ngã như Hume đã làm? Chẳng phải ý
tưởng rằng chúng ta có thể nói về những chủ đề triết lí mà không quy chiếu
tới người nào và thời nào đã tạo ra chúng thì xem ra có vẻ là những đề tài
phi thời tính mà những nhà tư tưởng ở bất kì thời nào cũng có thể tham dự
vào? Quan điểm này hoàn toàn ngược với quan điểm thông thường hiện nay.
Chúng ta được nghe lặp đi lặp lại rằng mọi ý tưởng đều ‘được định vị’ -
nghĩa là ràng buộc với những tình huống cá biệt về lịch sử, xã hội, và văn
hóa trong đó những nhà tư tưởng phát hiện được chính họ.
Chắc chắn là tôi không muốn cổ vũ cho niềm tin rằng có những vấn đề
muôn thuở luôn chờ để được giải đáp. Nhưng quan điểm rằng không hề có
vấn đề hoặc giải đáp nào đứng ngoài những tình huống cụ thể do ai đó đặt
ra, thì có thể còn tệ hại hơn, và chắc chắn là không tốt hơn. Sự hấp dẫn của
những quan điểm cực đoan đó một phần do chúng hết sức đơn giản, phần
nào có phong thái kịch thần thoại Anh [pantomime] ‘Ồ đúng vậy - Ồ không
phải vậy’. Như ta vẫn thường thấy, chân lí nằm ở khoảng giữa, và phức tạp
hơn nhiều. Ta có thể tiếp cận chủ đề này theo nhiều cách, nhưng tôi chọn
cách này: có là chính đáng khi xem xét tư duy của ai đó đã qua đời trước đây
rất lâu như một sự đóng góp vào kho dữ liệu hiện tại, như thể nó được đặt ra
cho chúng ta, ở nơi đây và vào lúc này? Tôi nghĩ là vậy, và thậm chí còn có
những lí do khiến chúng ta nên nghĩ như vậy. Tuy nhiên cần thực hiện điều
này một cách cẩn trọng và - điều quan trọng nhất chú tâm về điều chúng ta
có thể bỏ lỡ.
Không gì có thể ngăn cản chúng ta rút một câu từ một văn bản cổ và
xem liệu nó giúp gì cho chúng ta. Nhưng nếu bạn muốn rút ra cái ý tưởng,
chứ không phải chỉ một câu, chúng ta có thể phải bỏ công sức để quyết định
xem câu đó muốn nói gì. Nếu chúng ta không sẵn sàng để làm việc đó,
chúng ta sẽ không thể trông đợi gì nhiều ở nó, và chắc hẳn chúng ta không
thể chê bai tác giả của nó nếu chúng ta không rút ra được gì nhiều từ nó.
