bằng con mắt khoa học gia; nhìn bằng đôi mắt của khoa học gia,
tất cả vạn vật chung quanh ta đều trở thành những sự vật để ta
nghiên cứu và mổ xẻ; cả những người và những vật ta yêu nhất
cũng bỏ mất “ý nghĩa” của chúng để trở nên những vật thể lạnh
lùng, có những phản ứng nhất thiết của những định luật khoa
học. Nhà khoa học không có cảm tình; nếu ông còn mang cảm
tình vào trong việc nghiên cứu của ông, ông không còn là nhà
khoa học nữa.
Một điểm khác quan trọng hơn: Nhà bác học chỉ mài miệt vào
sự nghiên cứu mấy sự vật lẻ tẻ (loại sắt này, loại than kia, loại vi
trùng này, loại bệnh tim kia v.v...), nghĩa là nhà khoa học bao giờ
cũng có phạm vi nghiên cứu rất nhỏ hẹp, và ông càng chuyên
môn thì phạm vi đó càng nhỏ hẹp hơn, trái lại triết gia là người
dám đưa mắt nhìn toàn thể vũ trụ. Và đó là cái người ta gọi là: Vũ
trụ quan. Đến đây một vấn đề quan trọng được đặt ra: Ta có thể
dùng khoa học thực nghiệm để đạt tới một vũ trụ quan không? Tự
Aristote cho đến Descartes, các triết gia thường nghĩ rằng có thể
xây dựng một khoa vũ trụ học (cosmologiel như người ta đã xây
dựng những khoa vật lý học, khí tượng học v.v... Kant là người
đầu tiên đã tố cáo sự vô lý của tham vọng quá trớn đó: Theo Kant
- và điều này vẫn được các triết gia và khoa học gia ngày nay
chia xẻ, - chỉ có khoa học thực nghiệm khi ta đặt đối tượng trước
mắt ta, như kiểu ta đặt một cục than hoặc một cơ thể nhiễm độc
cần đề nghiệm xét; đối với vũ trụ, ta không thể đặt nó ra trước
mắt ta, vì nó bao quanh ta trên dưới, và mỗi cái nhìn chỉ cho ta
thấy một cái gì của vũ trụ thôi, không cho ta thấy vũ trụ bao giờ
hết. Thành thử chúng ta không thể xây dựng một khoa học về vũ
trụ, một vũ trụ học, nhưng ta chỉ có thể có một cái nhìn về vũ trụ
tức một vũ trụ quan (Weltanschauung). Như vậy, ngay đối với cấp
hiện hữu dưới cùng của chiếc thang giá trị, nghĩa là đối với hữu
