tố hóa học. Đó là những tĩnh vật. Chúng có biến dịch thì do
những nguyên nhân ở ngoài chúng thôi. Đây là lãnh vực của
khoa vật lý và hóa học. Lên trên một bậc là sinh hoạt: Đây là
những sự vật có sinh và có diệt, và chúng luôn luôn biến động
suốt trong thời kỳ sinh tồn của chúng. Sự biến dịch này được thể
hiện đúng với sức tự phát của những sinh vật đó, phù hợp với
những môi trường mà chúng được đặt vào. Khoa sinh vật học đã
tìm ra những định luật sinh hoạt của những sự vật này. Bước lên
một bậc nữa, chúng ta gặp tâm linh và từ đây chúng ta bước vào
trong phạm vi của nhân giới. Tuy nhiên đây mới chỉ là phần kiện
tính, tức căn bản chung của mọi người thôi, chưa phải là lãnh vực
của nhân vị và hiện sinh. Đặc tính của tâm linh là có sinh hoạt nội
tâm, có ý thức về những cảm nghiệm của cơ thể mình. Con chó
biết đau và biết sợ đau, nhưng chưa ai dám bảo là loài chó có ý
thức về đau khổ. Chỉ con người có ý thức, vì thế cái đau của con
người bao giờ cũng theo tỷ lệ ý thức mà lớn lên. Càng ý thức
nhiều, cái đau càng thấm thía và khó phai nhạt, khoa tâm lý có
chủ đích nghiên cứu về tâm linh con người.
Lược qua ba loại sự kiện trên đây với ba khoa học dành riêng
để nghiên cứu chúng, người ta đã thấy từ khoa nọ sang khoa kia
có một quãng cách, một cái nhảy. Phương pháp của hai khoa lý
hóa hoàn toàn dựa trên những thí nghiệm và những phản ứng
của sự vật xui nên bởi những điều kiện mà nhà bác học chính tay
xếp đặt, cho nên quan sát thường có nghĩa là quan sát những
hiện tượng do chính khoa học gia tạo nên; còn khi bước sang
lãnh vực sinh vật học, công việc thí nghiệm của nhà bác học
không được tự do như thế nữa: Thí nghiệm ở đây thường chỉ có
nghĩa là quan sát một cách thụ động, quan sát những hiện tượng
mà ông không thể tự tay gây nên: Ông phải đợi thiên nhiên cung
cấp những trường hợp mà ông muốn nghiên cứu; ông không làm
