làm gì: Sống để thể hiện cái định mệnh cao quý và độc đáo của
mình, không sống để mà sống: Đó là hiện sinh.
Nói theo Jaspers, hiện sinh bắt đầu xuất hiện khi con người ý
thức sâu xa rằng mình là một chủ thể. Là chủ thể có nghĩa là chủ
động để tự gây lấy nhân cách và bản lãnh của mình. Là chủ thể,
tôi đã nhảy một cái thực xa từ bình diện đồ vật (être-objet) lên tới
bình diện ngã vị (être-moi). Khoa học thực nghiệm không thể giúp
ta vì phương pháp thực nghiệm tỏ ra hoàn toàn bất lực đối với
hiện sinh. Phương pháp thực nghiệm xây bằng những định luật
có tính chất tất định và phổ quát: Hiện sinh thì tự do và độc đáo.
Phương pháp thực nghiệm chỉ ứng nghiệm cho những cái gì khả
nghiệm; mà hiện sinh là một thực tại tinh thần, không máy nào đo
được và không công thức nào diễn tả được.
Tất cả những điều trên đây được gói gọn trong chữ hiện sinh,
vì hiện sinh là sinh hoạt tinh thần của một chủ thể đã giác ngộ và
ý thức sâu xa về chủ thể tính của mình, đồng thời đã ý thức về
quyền lợi và nhiệm vụ lớn lao của chủ thể tính đó. Jaspers
thường gọi hiện sinh là hiện sinh khả hữu (existence possible) để
nói lên vai trò chủ động của tôi trong việc xây dựng nhân cách và
định mệnh của tôi. Tư tưởng của Jaspers về hiện sinh khả hữu
độc trình bày khá đầy đủ trong câu: “Tôi chỉ là cái tôi do chính tôi
tạo nên, nhưng tôi chỉ tạo nên cái tôi trung thực là tôi... Cái tôi
trung thực đó không ở sau lưng tôi, nhưng ở trước mặt tôi; không
phải là cái tôi hiện nay, nhưng là cái tôi đang trở thành, tức là cái
mà tôi quyết tâm và đang lo tính để trở nên”.
Nghe câu trên đây, chúng ta không thể không nhớ đến câu
của Nietzsche: Deviens ce que tu es. Hãy trở thành con người
trung thực mà anh đang mang sẵn trong người. Người hiện sinh
đã giác ngộ về tính chất cao quý và độc đáo của mình. Chỉ mình
ta biết rõ những khả năng của mình. Và ta phải biết những khả
