năng đó để khai thác cho kỳ cùng. Không biết và không khai thác
những khả năng đó, tức là bỏ uổng cuộc nhân sinh. Mà không đạt
tới mức hiện sinh, thì con người chưa đáng gọi là người, vì mới
chỉ sinh tồn như cây cỏ và cầm thú mà thôi.
Trên bình diện hiện sinh, con người tự nhận mình là một chủ
thể tự do, đồng thời cũng truy nhận chủ thể tính của những người
khác sống quanh nó và cũng tự do và tự chủ như nó. Do đấy, hai
vấn đề được Jaspers nghiên cứu rất tỉ mỉ trong cuốn thứ II bộ
Philosophie là: Tự do tính và thông giao.
1) Tự do tính.
Khi nói tự do người ta thấy nổi bật lên cái ý nghĩa của sự tự
quyết: Tự do là hành động phát xuất tự trong chỗ tín phục nhất
của ta: Tự do là do tự chính mình ta đã quyết định như thế, và ta
hoàn toàn chịu trách nhiệm về sự quyết định đó. Jaspers thường
chỉ chú trọng đến nghĩa tự do là tự quyết và tự chọn mà thôi. Và
thực ra đó mới là ý nghĩa sâu xa và ý nghĩa hiện sinh.
Tự do là gì? Jaspers cho đó là một câu hỏi ngây ngô.
Theo ông, tự do là đặc tính của hiện sinh, và cũng như hiện
sinh, tự do là cái chúng ta chỉ có thể chứng nghiệm và không có
thể giải nghĩa cho người chưa tự do. Nói cách khác, cũng như từ
sinh tồn lên tới hiện sinh, có một cái nhảy, nghĩa là có một sự
vượt bậc; cũng một lẽ, từ chỗ có quan niệm về tự do đến chỗ
thấu hiểu thế nào là tự do, cũng có một cái nhảy, một sự vượt
bậc. Trong ý đó, chúng ta dễ hiểu tại sao Jaspers đã nghĩ rằng:
“Trí thức khách quan chỉ đạt được những sự vật của vũ trụ khả
nghiệm tức vũ trụ đặt dưới những định luật, nên khi dùng tri thức
để bàn giải về tự do, chúng ta chỉ đạt được một thứ tự do giả
tạo”.
