Tránh không định nghĩa tự do, thì làm sao hiểu được thế nào
là tự do? Đây là lần đầu tiên chúng ta thấy Jaspers áp dụng
phương pháp của hiện sinh: Ông gọi phương pháp đó là “Soi vào
hiện sinh”. Khi nghiên cứu về những sự vật khả nghiệm của vũ
trụ vật lý, người ta có thể đo lường rồi diễn tả những đo lường đó
bằng những công thức, phương pháp đó không thể áp dụng cho
hiện sinh là một thực tại linh động và tự do. Chúng ta đã biết điều
đó. Vậy chỉ còn cách là dùng phương pháp đặc biệt: Đó là quan
sát từng bước đi của hiện sinh, cũng như soi vào một người đi
trong bóng tối để xem họ đi thế nào, nói đúng hơn, ta soi vào họ
để giúp họ tìm ra đường mà đi. Thực ra ta không soi vào “họ” nào
hết, nhưng soi vào con người mà ta muốn trở thành. “Soi vào
hiện sinh là cố gắng tìm ra một triết lý nhân sinh. Đó chính là lo
tính để tìm ra một phương diện đặc biệt của con người, phương
diện mà các khoa học thực nghiệm không đạt tới được”. Gọi
phương pháp này là soi vào vì ta không thể suy diễn và cũng
không thể tự tạo ra những hiện tượng để quan sát như người ta
thấy trong khoa học thực nghiệm; nên nói “soi vào” là có ý nói
rằng triết gia phải nhẫn nại theo dõi từng bước sinh hoạt của con
người để nhận ra những khả năng hầu như vô tận của con người
hòng hướng dẫn con người đi tới chỗ thể hiện định mệnh cao cả
của mình.
Khi soi vào hiện sinh, người ta thấy tự do thoạt tiên hiện ra
dưới hình thức của “tự tiện” (libre-arbitre), một thứ tự do bừa bãi
của những kẻ sống theo nhịp thúc đẩy của dục vọng. Nhớ lại chủ
trương của Schopenhauer, ông thầy tư tưởng của Nietzsche,
chúng ta đã thấy ham muốn (dục) được coi là chủ động của hành
vi con người. Sau này khi chúng ta nghiên cứu về Sartre, chúng
ta càng thấy cái ham muốn được đề cao, và ham muốn thường
được coi là hình thức tự phát và nguyên thủy của mỗi hành vi con
