án của lương tâm: Ý thức luân lý nổi dậy và không bao giờ bỏ
con người nữa. Từ đây con người từ tạ cảnh sống vô tâm của tự
tiện để bước sang đời sống có suy nghĩ. Và đây cũng là những
bước đầu tiên tiến lên tự do hiện sinh.
Đến đây, sự suy nghĩ thường đặt con người trong một tình
trạng khó ở: Suy nghĩ nhiều, con người thấy mở ra trước mắt
mình hai con đường cùng có vẻ dẫn tới chủ đích cuộc đời mình,
hoặc dẫn tới chỗ thành đạt một quãng đời mình. Giả như chỉ có
một con đường, tất con người không phải chọn. Hoặc giả có
nhiều đường, nhưng một con đường hiện ra sáng sủa và chắc
chắn hơn, thì sự chọn của con người đỡ băn khoăn biết mấy!
Triết cổ truyền, nhất là học thuyết của Aristote thời thượng cổ và
thuyết mệnh lệnh tuyệt đối của Kant ở thời cận đại, thường giải
quyết vấn đề quyết định này một cách giản dị: Theo các ngài, thì
sau khi suy nghĩ rồi, con người sẽ thấy rõ ràng phải chọn phía
nào và bỏ phía nào, vì thế nào cũng có một kết luận phân minh,
và chỉ có một kết luận thôi. Nếu chỉ có một kết luận, thì cũng
không có vấn đề chọn. Jaspers vạch cho thấy tính cách giả tạo
của cách giải nghĩa cổ truyền đó. Jaspers không chối có một luật
luân lý căn bản, in trong thâm tâm mỗi người và mỗi người đều
nhìn nhận là thước của lương tri; nhưng ông nói thêm rằng mỗi
người tự do phải đảm nhận lấy luật đó như luật do chính mình lập
ra cho mình; không làm thế, con người không tự do nữa, nhưng
là nô lệ cho luật kia. Tất cả vấn đề ở chỗ làm cho luật kia trở
thành luật của mình, nghĩa là làm sao trong sự quyết định, con
người không còn cảm thấy áp lực ngoại lai do luật kia bắt mình
phải quyết như thế này thế nọ. Để giải đáp, Jaspers không luận lý
suông; ông muốn dùng phương pháp “soi vào” để dẫn ta vào hiện
sinh. Hiện sinh cho thấy tự do chỉ xuất hiện với tất cả ý nghĩa của
nó trong những hành vi nhân bản. Những quyết định của tự do
