suy tưởng”. Như thế làm gì có thông giao? Mỗi người có chi để
thông cho người khác đâu? Mà làm gì có con người trong những
xã hội đó? Tóm lại không có hiện sinh trung thực, thì cũng không
thể có thông giao được. Những người sống trong các loại xã hội
đó được coi như những đơn vị, và thực ra chỉ là những sự vật:
Hai người đặt gần nhau cũng như hai sự vật được kê sát nhau.
Kê sát nhau, nhưng không thông giao với nhau.
Một loại xã hội khác là gồm toàn những đơn tử (monades).
Đơn tử khác đơn vị (unités), vì đơn vị thì đồng đều giống nhau
như đúc chung một khuôn, còn đơn tử thì mỗi cái là một loại
riêng, không cái nào giống cái nào hết. Trong xã hội của những
đơn vị không thể có thông giao; trong xã hội của những đơn tử
càng không thể có thông giao. Mỗi đơn tử là một thế giới đóng
kín, “không có cửa ra vào cũng không có cửa sổ để nhìn sang
đơn tử khác”. Đây không còn là xã hội bộ lạc nhưng là xã hội của
nhưng ông chúa độc tài và của những triết gia duy tâm. Trong
một nước độc tài, chỉ có một tiếng nói: Tiếng nói của nhà độc tài.
Có tiếng nói của dân, có tiếng nói của đoàn thể cách mạng, có
tiếng nói của văn học: Nhưng đó chỉ là tiếng vọng lại tiếng nói nhà
độc tài. Nhà độc tài say mê và tin tưởng vào tiếng nói của dân:
Thực ra cái tiếng nói muôn kiểu đó chỉ là tiếng vọng trung thành
của tiếng nói nhà độc tài; nhà độc tài cũng chỉ thích và chỉ chịu
nghe có một tiếng nói đó thôi. Y như chàng Narcisse mê man cái
hình của chàng in trên làn nước phản bội. Cô đơn mà không biết
mình cô đơn. Nói rộng ra, chúng ta thấy nhiều người chung
quanh ta, ta gặp mỗi ngày từ bao năm nay, nhưng ta chưa thông
giao với họ, vì ta chưa có “cửa ra vào và có lẽ cũng chưa có cửa
sổ” để nhìn sang họ. Đối với ta, họ vẫn là những thế giới xa lạ.
Vậy khi nào có thông giao? Khi có đấu tranh thương yêu.
Thiếu đấu tranh, không thể có tính cách khác là nền tảng của
