cờ hoặc bởi một ác quỷ? Chả lẽ con người là đồ chơi cho bọn
quỷ ác nghiệt? Hay là đau khổ không có ý nghĩa gì hết? Nói đau
khổ không có ý nghĩa gì hết là nói một điều vô lý nhất trên đời, và
thực ra chỉ là cách thúc thủ rước đau khổ, không dám sáng suốt
nhìn thẳng vào đau khổ. Lịch sử tư tưởng nhân loại cho hay vấn
đề sự ác luôn luôn được đặt ra trước lương tâm con người:
Người ta không thể không tự hỏi về ý nghĩa của sự ác, tức của
đau khổ. Khi vấp vào mũi nhọn của đau khổ con người thường có
hay thái độ: Thái độ phản kháng điên cuồng, và thái độ suy tư
trầm ngâm. Kẻ phản kháng điên cuồng kêu lên như Nietzsche
rằng không có Thượng đế; nhưng không vì thế người đó tìm ra
giải nghĩa cho đau khổ. Phản kháng chỉ là thái độ tiêu cực; mà
tiêu cực thì chưa giải quyết được vấn đề đau khổ; người phản
kháng, dầu có tối tăm đến đâu, cũng không thể nghĩ rằng đau khổ
không có ý nghĩa gì, hoặc nghĩ rằng đau khổ bởi hư vô mà đến
cho mình. Thành thử chỉ có thái độ những người suy nghĩ thận
trọng mới đúng nẻo nhân sinh: Những người này coi đau khổ là
giới hạn mà con người không thể vượt qua; càng muốn vượt qua,
càng va đầu vào giới hạn đó, cho đến khi con người tự nhận
mình là hữu thể bị giới hạn. Mà bị giới hạn thì con người không
thể bị giới hạn bởi hư vô, nhưng bị giới hạn bởi siêu việt mà thôi.
Nhận mình bị giới hạn bởi siêu việt không có chi là hạ giá hiện
sinh: Trái lại là nâng cao giá trị của hiện sinh, đặt hiện sinh trực
tiếp tương quan với siêu việt: Giới hạn của phía trên hiện sinh có
thể được coi là giới hạn của siêu việt.
Nhưng đau khổ chưa vén màn cho ta thấy rõ siêu việt bằng
sự chết, vì sự chết ra giới hạn tỏ rõ hơn. Chỉ những người quen
suy tư mới có thể hiểu ý nghĩa rất mực hiện sinh của cái chết.
Sống và chết là hai điểm quan trọng của cuộc nhân sinh. Trước
khi lọt lòng mẹ, chúng ta là gì? Platon nghĩ rằng trước khi làm
