TRIẾT HỌC HIỆN SINH - Trang 189

người ở trần gian, chúng ta đã có cuộc đời tiền thân trên thế giới
linh động; Phật Thích Ca cũng nghĩ rằng, trước kiếp này, chúng ta
đã từng sống nhiều kiếp tiền thân làm thần, làm quỷ, làm súc sinh
hay làm người. Theo Jaspers, “chúng ta đã được sinh làm người,
nghĩa là chúng ta có tự do hiện sinh; nhưng trong chính sự tự do
này, chúng ta biết chúng ta không tự ban cho mình tự do; tự do
của chúng ta là tặng phẩm ta nhận được do Thượng đế”, như thế
chúng ta đã bắt đầu. Chúng ta bị giới hạn bởi chỗ phát nguyên
của chúng ta: Chúng ta không phải là chính phát nguyên đó; nói
chúng ta là phát nguyên đó, tức nói rằng chúng ta đã tự sáng tạo
nên chúng ta; nói thế là phi lý. Nhưng, một khi được sinh dựng
làm người, chúng ta có ý thức về mình, về định mệnh của mình,
và nhất là chúng ta có linh tính rằng chúng ta bất tử. Kinh nghiệm
bản thân cho hay ta đã là em bé cắp sách đến trường những năm
xưa, những năm đã qua đi trên vũ trụ, nhưng vẫn còn lại trong
lịch sử tính của ta. Sinh hoạt tinh thần là cái gì vượt lên trên thời
gian của vũ trụ vật lý. Lịch sử của toàn thể nhân loại, ở bất cứ
dân tộc nào, đều cho ta thấy niềm tin tưởng vào bất tử tính này.
Như vậy cái chết mà chúng ta kinh nghiệm hàng ngày sẽ có một ý
nghĩa cao cả. Cái chết là một tượng số vạch cho thấy siêu việt. Ta
tin chắc rằng: Chết không phải là hết, chết không phải rơi vào hư
vô. Cả những người vô thần, cũng không nghĩ rằng chết là hết;
thực thế, họ vẫn chối siêu việt, nhưng đồng thời họ vẫn tự gian
lận để dành một hy vọng mờ mờ, họ không có can đảm để nhìn
thẳng vào niềm hy vọng này, họ sợ, vì họ biết rằng nếu không có
niềm hy vọng đó, con người không còn là con người nữa, vì chết
là hết chuyện và hoàn toàn rơi vào hư vô. Thành thử cái chết đưa
chúng ta đến một lựa chọn căn bản: Chọn làm người với niềm tin
rằng sự chết không chấm dứt hiện sinh của ta nhưng đưa hiện
sinh tới chỗ trực tiếp tương quan với siêu việt, - hoặc chọn làm