TRIẾT HỌC HIỆN SINH - Trang 192

truy nhận những giá trị cao quý của tư tưởng Nietzsche.
Nietzsche là người suy tôn con người, và để suy tôn triệt để,
Nietzsche đã đặt con người làm Thượng đế cho con người: Thiên
chúa chết rồi, tự nay chỉ còn lại con người. Triết học Nietzsche là
một nhân bản chủ nghĩa coi con người là tất cả. Chính trong ý đó,
Nietzsche đã phải tạo ra siêu nhân, con người ở trên con người;
làm thế, vì Nietzsche thấy tỏ tường con người là một hướng lên,
và hướng lên cái vô cùng. Không còn Thượng đế, Nietzsche
đành gọi cái vượt lên trên con người đó là siêu nhân. Jaspers
cũng chủ trương con người phải luôn vươn lên, cho nên hiện sinh
trung thực là hiện sinh khả hữu; tuy nhiên, khác với Nietzsche,
Jaspers nhấn mạnh không kém về tính chất hữu hạn của con
người. Jaspers nhắc đi nhắc lại từng trăm lần rằng: Con người
không tự sáng tạo nên mình, cho nên tự do của con người là một
tặng phẩm do Thượng đế ban cho. Cần nhớ rằng tự do của con
người không tuyệt đối, nhưng là một tự do hữu hạn. Bản tính con
người là hữu hạn. Là hữu hạn, nhưng “hữu hạn tính của con
người không khép kín lại như nơi con vật”. Hơn nữa, con vật chịu
đóng kín trong hữu hạn và nó không ý thức gì về giới hạn đó hết;
trái lại, duy con người ý thức được tình trạng bị giới hạn của
mình. Đã thế, hoặc vì điên rồ, hoặc vì cố chấp, tất cả những ai
muốn cho mình có tự do tuyệt đối đều là hạng bị quỷ ám”. (Ibid,
p.168). Cho nên những kẻ vô thần kể cả Nietzsche, đều là những
người bị quỷ ám theo nghĩa trên đây. Quỷ thần là một ảo ảnh của
siêu việt: Nhiều người tôn thờ quỷ thần và coi chúng là Thượng
đế; cũng vậy, nhiều triết gia đã lẫn chất quỷ thần với chất thần
linh. Thực ra hai hình thái đó khác nhau lắm: “Cả hai cùng ở xa tít
trên miền yên lặng, nhưng con người tôn giáo trở nên sáng suốt
trước Thượng đế, con người quỷ thần thì bị chìm trong dầy đặc
của chất quỷ thần. Người quỷ thần là ý chí ngạo mạn muốn tự đặt