khác. Tuy nhiên con người không thể bỏ hẳn tôn giáo để theo triết
học, vì theo lời Jaspers, đứng ở ngoài những tôn giáo, không thể
có kinh nghiệm về tôn giáo. Khi người ta bỏ tôn giáo để chỉ sống
trong suy tưởng triết học, người ta sẽ đánh mất tính chất thực tại
của tôn giáo. Thành thử triết học phê bình tôn giáo, đôi khi chống
đối tôn giáo để giúp tôn giáo tránh khỏi trạng thái an nghỉ, những
triết học không thể bỏ qua tôn giáo. Tóm lại Jaspers nói không có
tham vọng biến cải tôn giáo thành triết học, và ông nghĩ dầu việc
đó có thể thực hiện cho một vài người trong nhân loại, thì nhất
định toàn thể nhân loại cũng không đi vào con đường đó.
Như vậy, niềm tin triết học là gì? Jaspers trả lời cho ta biết đó
không phải là một tri thức, nhưng là một vô thức, tức một niềm
tin; ông lại cho ta biết niềm tin triết học không có chủ đích thay thế
đức tin tôn giáo, nhưng chỉ giúp đức tin đó tự vượt mình, bỏ trạng
thái an nghỉ và độc tôn để vươn tới mãi về chiều sâu và chiều
rộng. Jaspers nghi kỵ các tôn giáo ở chỗ chủ trương an nghỉ và
chủ trương độc tôn: An nghỉ sẽ đưa các tôn giáo đến chỗ sa
xuống những mê tín và hình thức; độc tôn sẽ đẩy các tôn giáo tới
chỗ cuồng đạo, gây thù hằn và đố kỵ, và như vậy, thay vì trở
thành nguồn phát sinh thân ái và cảm thông, các tôn giáo thường
sinh ra chia rẽ và thù ghét nhau. Có thể coi sự “an nghỉ” như yếu
tố phá hoại tự do hiện sinh và “độc tôn” là yếu tố phá hoại tình
thông giao. Thiếu tự do đích thực, không thể có hiện sinh trung
thực; thiếu thông giao, không thể có niềm tin là mối tương quan
giữa hiện sinh và siêu việt. Niềm tin sẽ giúp con người tôn giáo
càng ngày càng đi sâu vào sự thông hiệp với siêu việt. Đi sâu vào
đây không có nghĩa là đi sâu vào bằng suy niệm trừu tượng,
nhưng đi sâu vào bằng cách càng ngày càng “soi vào” hiện sinh
của ta để tìm ra những đòi hỏi của siêu việt và những tương quan
sâu xa hơn. Đồng thời niềm tin giúp con người tôn giáo càng
