phía Ngài quay mặt về chúng ta, những con người có ngã vị. Khi
Marcel nói Thiên chúa “vừa hơn lại vừa kém một ngã vị”, ông có ý
nói Thiên chúa không là ngã vị như ta, nhưng hơn ta nhiều, đến
nỗi đối với ngã vị của ta, thì ngã vị của Ngài không là ngã vị nữa.
Chúng ta nên nghĩ gì về triết học Jaspers? Ai cũng nhận rằng
tư tưởng triết học Jaspers là một tư tưởng chân thành và bi đát.
Chỉ đọc qua những trình bày thô thiển của chúng tôi, bạn đọc
cũng cảm thấy những ưu tư của ông trong việc tìm ra ý nghĩa của
định mệnh con người, đồng thời những cố gắng không ngừng
của ông giúp ta luôn luôn vươn lên, đừng chịu cảnh sa lầy trong
tự mãn. Tư tưởng của Jaspers đã ảnh hưởng sâu xa vào nền triết
học hiện đại. Một ảnh hưởng tốt lành.
Có thể nói ưu điểm đáng kể nhất của triết học Jaspers là lay
tỉnh con người, bắt nó tự ý thức về trách nhiệm làm người cho ra
người. Những trang ông viết về hiện sinh, nhất là về tự do tính và
thông giao, có thể được coi là có giá trị nhất. Chính Jaspers đã
giúp chúng ta nhận thức khả năng tự do của ta, đồng thời ý thức
về tình trạng bi đát của tự do bị giới hạn là thứ tự do của thân
phận làm người chúng ta. Tự do vừa là chỗ tự kiêu của chúng ta,
vì tự do là căn bản của hiện sinh; chính tự do đưa chúng ta vượt
xa trên vạn vật. Nhưng tự do cũng là mối lo ngại vô cùng của một
nhân vị tự ý thức: Sống không phải lối, tự do sẽ trở thành phi lý
và sẽ dẫn ta xuống hố hư vô và phi lý. Những nhận xét của
Jaspers về tôn giáo bắt chúng ta suy nghĩ nhiều lắm. Có thể coi
đó là những lời cảnh cáo cho những tôn giáo hình thức. Nhưng
khi Jaspers tỏ ý muốn vượt qua tôn giáo, thì ông tỏ ra không hoàn
toàn hợp lý nữa: Thực ra đây là chỗ tư tưởng của ông tỏ ra rối rít,
nếu không phải là mâu thuẫn. Chúng ta nghĩ Jaspers có lý để phê
bình các tôn giáo khi các tôn giáo muốn quả quyết Thượng đế thế
này hay thế nọ. Thánh Tô-ma cũng đã nghĩ như ông: “Con người
