chỉ biết có Thiên chúa, còn không thể biết Ngài là gì?”. Nghĩa là
tâm trí con người chỉ có thể nhận ra sự hiện hữu của Thiên chúa,
chớ không thể nào thấu hiểu bản tính Ngài. Hiểu như thế, tư
tưởng của Jaspers không có chi là nghịch lý. Còn nếu hiểu niềm
tin triết học như tương quan sẽ thay thế cho đức tin tôn giáo, thì
quả là một ảo mộng. Đôi khi Jaspers đã phần nào chạy theo ảo
mộng này, nhưng rồi chính ông lại tự sửa lại bằng cách nhìn nhận
rằng không có tôn giáo thì không thể duy trì được tình cảm tôn
giáo (sentiment religieux), mà thiếu tình cảm tôn giáo thì không có
sinh hoạt tôn giáo và không có niềm tin nữa. Nhiều bậc đàn anh
trong giới triết học đã tỏ ra nghiêm khắc với Jaspers: R.Vemeaux
đã kết án triết học của Jaspers là một thuyết duy chủ thể
(subjectivisme); M.Sciacca đã thẳng thắn gọi triết học Jaspers là
một “triết học hỏng kiểu” (philosophie manquée) và là một “triết
học của hữu hạn thể, không phải triết học của siêu việt” (pas une
philosophie de la transcendance, mais une philosophie du fini).
Sở dĩ các triết gia đó đã nghĩ thế về Jaspers, vì thấy tư tưởng của
Jaspers quá nhấn mạnh về hiện sinh, tức phần chủ thể tính của
con người. Chúng tôi nghĩ những phán đoán trên đây của
Sciacca và Vemeaux thiếu nền tảng: Chỉ cần nhận định rằng
Jaspers đã nhấn mạnh đến phần siêu việt trong hệ thống triết học
ông, và nhấn mạnh đến mức cho rằng thiếu siêu việt thì không
thể có hiện sinh trung thực, chúng ta sẽ thấy ý kiến của hai triết
gia trên đây không đúng lắm.
Tuy nhiên, về phần tư tưởng của Jaspers liên quan đến siêu
việt và niềm tin, chúng tôi nghĩ Jaspers tỏ ra tự mâu thuẫn khi ông
muốn chủ trương một thứ siêu việt ngoài tôn giáo. Ông càng tự
mâu thuẫn khi muốn chủ trương một niềm tin hoàn toàn triết học,
nghĩa là một niềm tin ngoài tôn giáo: Ông mâu thuẫn, vì chính ông
đã dùng phương pháp “soi vào” để nhận định rằng nếu không có
