tính (subjectivité) và thuyết duy chủ thể (subjectivisme). Thuyết
duy chủ thể là mô hình thức của thuyết duy tâm, theo đó thì sự
vật không có giá trị nào hết, ngoài giá trị mà chủ thể ban cho nó;
có những thuyết duy chủ thể còn đi xa hơn nữa với chủ trương
rằng ngoài chủ thể ra không có chi hết cả: Mọi sự đều chỉ là
những tác phẩm của tư duy. Trái lại chủ thể tính chỉ có nghĩa là:
Con người không phải một sự vật như cây đa, con mèo, con chó;
con người có khả năng hồi tưởng, suy nghĩ, dự tính. Chỉ con
người có sự sống nội tâm, chỉ con người có ý thức tự quy
(conscience de soi-même). Tóm lại, nói con người có chủ thể tính
là nói rằng con người không phản ứng như một sự vật: Sự vật
luôn luôn phản ứng theo cách nhất định, còn con người thì không,
vì con người là nhân vị tự do. Thí dụ tấm gương luôn luôn phải
chiếu đúng hình ảnh của em gái tôi. Còn gương mắt con người
thì trái hẳn: Hôm qua lúc anh T. đứng nói chuyện với em gái tôi ở
cổng nhà cha mẹ tôi, thì chợt anh Ph. đi qua; cũng là em gái tôi,
thế mà anh T., vị hôn phu của nó nhìn thấy nó khác và anh Ph.,
người bị nó từ chối, lại nhìn thấy nó khác. Cũng tiếng cười của
em gái tôi, anh T. thì cảm thấy thơm như hoa và mát như trăng,
còn anh Ph. lại cảm thấy đau nhói như dùi đâm và uất người lên
như lửa đốt. Tất cả các sự vật khác cũng thế: Đối với ta, sự vật
không bao giờ có khách thể tính (objectivité) thuần túy, nhưng
luôn luôn đượm mầu tình cảm, và đó là giá trị mà ta khoác cho
nó. Đúng như tục ngữ của ta: “Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu.
Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ?”.
Lấy vài thí dụ cụ thể và tầm thường để ta thấy chủ thể tính
của con người. Chủ thể tính đó không phải là một trừu tượng,
nhưng là một thực tại của mọi lúc. Chủ thể tính là linh hồn tất cả
mọi hình thức sinh hoạt của con người, tự cái nhìn cho đến
những phản ứng phức tạp. Chúng tôi xin giải nghĩa thêm về cái
