thiếu một chuyển động biện chứng, thiếu một quá trình tiến bộ.
Về tổng đề thứ hai cũng thế: Lý trí thấy mọi sự trong vũ trụ có lý.
Đó là tình trạng phóng thể. Muốn vãn hồi thì phải đi tới tổng đề: Ý
thức phải nhận thức rằng chính mình nó là lý trí và căn nguyên
tính chất hữu lý của vạn vật. Nói cách khác, kết quả của tổng đề
thứ hai: Tâm trí con người tự coi mình là lý trí (logos, raison), căn
do của tính chất hữu lý mà ta thấy nơi vạn vật. Tổng đề thứ ba:
Tâm trí ta tự nhận mình là tinh thần tuyệt đối (esprit absolu). Con
người nhận thấy những giá trị tinh thần như công bình, từ bi, bác
ái v.v... Thoạt tiên con người cho đó là những giá trị ở ngoài mình
và mình phải ngưỡng mộ: Đó là tình trạng phóng thể. Muốn vãn
hồi, con người phải nhận thức rằng cả những giá trị tinh thần cao
quý như Công bình, Từ bi, Bác ái (viết bằng chữ lớn), đều là
những dự phóng của tâm trí con người, nên con người phải coi
đó chỉ là chính hình ảnh của sinh hoạt tâm linh mình. Xem thế,
Hégel đã dùng biện chứng pháp thuần lý (dialectique rationnelle)
để thu hồi những phóng thể và giải quyết những mâu thuẫn giữa
chủ thể và tha thể. Trái lại Các Mác sẽ dùng cần lao để giải quyết:
Chính cần lao sẽ cho phép con người vãn hồi tất cả ba phóng thể
trên kia.
Chúng tôi nhắc lại mấy dòng đại cương về biện chứng pháp
Hégel và Các Mác vì triết học Sartre chịu ảnh hưởng nặng nề của
Hégel và Mác: Ông xây sinh hoạt con người trên lịch sử tính và
quá trình biện chứng. Khác một điều, và là điều quan trọng:
Sartre chủ trương con người không bao giờ có thể chấm dứt tình
trạng phóng thế. Đúng như Vemeaux đã nhắc đến nhận định căn
bản này của các học giả về Sartre. “Thuyết hiện sinh của Sartre là
học thuyết Hégel, nhưng thiếu phần tổng đề của thuyết Hégel”:
Thực vậy cũng như Hégel, Sartre bắt đầu bằng sự nhận có hai
thực tại nguyên thủy: Hữu thể tự thân (l’être en soi) và hữu thể tự
