soi). Sartre gọi sự vật trong vũ trụ là hữu thể tự thân, vì bản tính
sự vật im lìm, bất biến và vô ý nghĩa. Ông gọi tâm linh con người
là hữu thể tự quy, vì tâm linh con người có đủ khả năng dự phóng
và hồi tưởng. Một đàng tĩnh, một đàng động. Cái bàn chỉ là cái
bàn mãi mãi, còn ý thức ta có thể lần lượt phóng lên cái bàn, rồi
lên con mèo, rồi lên cây dừa v.v... Đối tượng, tức nội dung ý thức
ta lần lượt là tất cả những cái đó.
Trong cuốn Buồn nôn, Sartre đã dành nhiều công phu để diễn
tả tính chất lầm lì của sự vật, tức hữu thể tự thân. Quan niệm căn
bản của ông là: Sự vật nguyên nó không có nghĩa lý chi hết; sự
vật có bản thể nhầy nhụa, đông đặc và trơ trơ: Thực là buồn nôn.
Bản tính trơ trơ đó, Sartre đã nhận thấy nơi cái rễ kếch xù của
cây xoan tây vườn bách thảo, nơi chiếc dây đeo quần mầu nước
biển của chàng Adolphe, nơi cuộc sống thường nhựt của nàng
Anny.
Rễ cây xoan tây. - Hôm đó sau những giờ nhọc mệt và chán
nản, chàng Roquentin (nhân vật chính của cuốn Buồn nôn) lê
mình vào ngồi phệt trên chiếc ghế đá vườn bách thảo; đọc báo
cũng chán, coi người ta qua lại cũng nhàm; sau nhiều cái ngáp
xéo quai hàm chàng nặng nề bước đi trong một lối ngập những
cây... Chán nản, chàng lại ngồi xuống trên một chiếc ghế đá khác,
nhìn vẩn vơ. Sau cùng, cái nhìn mệt nhọc của chàng dừng lại trên
một chiếc rễ xoan tây: Chiếc rễ to, bò lan trên mặt đất, như một
con rắn. Nó chỉ có vẻ bò đi thôi, thực sự nó lì lì, vô nghĩa. Sao nó
lại nằm ngang lối đi thế này? Vô nghĩa. Sao màu nó lại xanh xanh
và nâu nâu? Sao nó không xanh như lá của nó kia? Roqentin
thấy câu hỏi đó không có nghĩa chi, vì thực ra sự vật không có
nghĩa chi hết: Nó màu ấy hay màu khác, nó bò lan ra đường hay
chìm sâu dưới đất, nó có đấy hay không có đấy, bằng ấy cái phi
lý cả.
