thấy vẻ chán đời của triết lý Sartre. Đây là những kẻ vì sướng
quá mà chán đời, chán đời kiểu trường giả hạng nặng, chán đời
của những kẻ không biết dùng đời làm chi hết. Họ không phải lo
ăn lo mặc, họ không sợ chiến tranh, không sợ cạnh tranh: Tóm
lại, họ không phải làm chi hết, và vì họ không tin có Trời, không
tin có thưởng phạt đời sau, nên họ chán ngán. Sartre thường
dùng những chữ thực kêu, như ưu tư, dự phóng, tự quyết v.v...
thực ra phải gọi triết lý của ông là triết lý phi lý, triết lý chán đời,
triết lý thất vọng.
Trong khi triết học Hy Lạp đưa ra một vũ trụ quan huy hoàng
như một trật tự tuyệt diệu, xây trên chân thiện mỹ, - trong khi Ki-tô
giáo đưa ra một vũ trụ quan xây trên bản tính vô cùng tốt lành của
Thiên chúa, coi vũ trụ vạn vật là kỳ công tuyệt mỹ của Ngài, -
trong khi gần đây hai vũ trụ quan của Bergson và Teilhard de
Chardin được xây trên khoa học và mở một viễn tượng cho
hướng đi của lịch sử con người trong vũ trụ, - thì Sartre đưa ra
một cái nhìn chán nản, bi quan, tiêu cực.
Tóm lại, đối với Sartre, vạn vật đều phi lý hết. Sự vật có nghĩa
là có nghĩa cho con người; sự vật tự nó không có nghĩa lý gì cả.
Sartre bóc lột tất cả những gì là ý nghĩa của sự vật để đem cho ý
thức con người: Tất cả những gì ta nhận thấy nơi sự vật đều do
những cái nhìn của ta trên sự vật, chính ta đặt những tương quan
giữa ta và sự vật đó, và như vậy những hiện tượng của sự vật,
tức những ý nghĩa của sự vật đó, kết cục là công việc của ta, của
con người, chớ không phải việc của hữu thể tự tại.
Sự vật không có nghĩa lý gì, nhưng chắc con người phải có
nghĩa lý? Chắc cuộc nhân sinh phải có ý nghĩa? Chưa chắc lắm.
Triết lý Sartre là triết lý phi lý, nhân sinh quan của Sartre đã chắc
gì xây trên ý nghĩa.
