nhân bóc lột chủ thể tính của tôi. Trong ý đó, Sartre đã viết câu
thời danh: “Tha nhân là địa ngục cho tôi”. Đó là kết luận đầu tiên
của tình trạng tha quy: Nhân có người khác nhìn tôi, tức nhận
rằng tôi là vật cho họ nhìn. Bắt đầu tha nhân đã là sự vật cho tôi
nhìn, và khi đó tôi là chủ thể; nay tôi lại bị tha nhân nhìn, và bị lật
xuống hàng sự vật. Tình trạng này coi vậy mà có lợi cho tôi:
Nhiều khi tôi cần đến sự chấp nhận của người khác, tôi mới cảm
thấy vững vàng. Tôi làm việc này việc nọ mà không có ai khen,
không có ai thấy, tôi sẽ có cảm giác như chưa làm. Cho nên “theo
nghĩa đầu tiên, tha nhân đối với tôi là một hữu thể làm cho tôi
thấy mình có thực đây”. Lợi thì có lợi, nhưng... vẫn chưa giải
quyết được vấn đề tương quan giữa tôi và tha nhân.
Sartre đã tóm tắt những nhận xét đầu tiên bằng câu khúc mắc
sau đây, tượng trưng cho lối văn hiểm hóc của ông: “L’autre
n’existe pour la conscience que comme soi-même refusé. Mais
précísément parce que l’Autre est un soi-même, il ne peut être
pour moi et par moi soi-même refusé qu'en tant qu’il est soi-
même qui me refuse”. Xin tạm dịch là: “Đối với ý thức tôi, tha
nhân chỉ hiện hữu như một bản ngã bị từ chối. Những tha nhân
cũng chính là một bản ngã, nên tha nhân chỉ bị tôi chối cho tôi,
xét như tha nhân là một bản ngã đang chối tôi”. Chối, chối và
chối: Anh bị từ chối, tôi chối anh vì anh chối tôi. Quả không oan,
nếu Mounier gọi triết Sartre là “triết lý thoái thác”. Triết lý chối.
2) Dự phóng thông cảm kết liễu thế nào?
Vấn đề cảm thông với tha nhân được đặt ra như thế, khó giải
quyết quá. Sartre đã đưa hết tài lực của ông để tìm một lối thoát.
Thế thường, ai chả thấy tình yêu là mối hòa đồng, làm cho “hai
người như một, nhưng một mà hai”. Các hiền triết và thánh nhân
Đông Tây coi tình yêu là sinh hoạt tinh thần cao quý nhất của con
người. Chỉ con người có tình yêu thôi. Sự ghép đôi của loài vật
