hậu và tối quan trọng của ta, nhưng còn là sự phá hủy tát cả
những dự phóng của ta. Sartre viết: Không những sự chết chấm
dứt cuộc tại thế của tôi, nó còn là sức hư vô luôn luôn đe dọa phá
hủy mọi dự phóng của tôi - Kết luận, Sartre nghĩ rằng: Sự chết chỉ
là sự chết, nghĩa là một hiện tượng xảy ra trong vũ trụ để cho tha
nhân xem (pour autrui). Tôi thấy người khác chết; người khác sau
này sẽ thấy tôi chết. Còn tôi? Tôi không thấy tôi chết: Khi tôi chết,
thì tôi không còn. Sartre nhắc đi nhắc lại luận điệu đó. “Xét như
cái chết là chỗ tận những dự phóng của tôi, thì nó ở ngoài tất cả
mọi khả năng của tôi. Nó không thuộc về cơ cấu hiện sinh của tôi.
Nó chỉ là sự toàn thắng của tha nhân đối với tôi: Nó chỉ là sự kiện
tha quy thôi”. Sartre bảo rằng nhờ sự chết, tha nhân toàn thắng
tôi, vì khi đó tha nhân được toàn quyền phán đoán tôi và coi tôi
như một sự vật. Sự chết là sự kiện tha quy, không phải hiện
tượng tự quy, nên không nằm trong hiện sinh.
Sự chết là thất bại lớn nhất của con người. Và cũng là chuyện
phi lý nhất.
Như vậy, theo Sartre, đời sống con người ta là một chuỗi
những hành vi phi lý, và kết cục sự chết sẽ hoàn thành sự phi lý
đó. Xin lưu ý: Sartre dùng chữ “phi lý”, không dùng chữ “vô lý”,
hay “bất hợp lý”. Phi lý là không thể chứng minh: Phi lý là thất bại
không có lý do; phi lý là không có lý do, không có chuẩn đích và
không dựa trên nguyên lý nào hết.
Nhìn lại con đường mà chúng ta vừa cùng với Sartre rảo qua,
chúng ta thấy toàn phi lý và phi lý. Hữu thể tự thân, tức vũ trụ
quan của Sartre cho ta thấy toàn thể vũ trụ vạn vật đều là những
vật lầm lý, buồn nôn, phi lý. Hữu thể tự quy, tức nhân sinh quan
của Sartre tưởng dẫn đi đâu chẳng có kết cục cũng dẫn đến chỗ
cho thấy cuộc đời con người hoàn toàn phi lý: Ba dự phóng lớn
nhất của con người đều kết liễu bằng thất bại, phi lý.
