Chúng tôi đã trình bày một cách chân thành, không xuyên tạc
học thuyết của Sartre. Chúng tôi gắng công nêu lên những nét
căn bản nhất của triết hiện sinh này, tức hai quan niệm của Sartre
về vạn vật và con người. Nhiều khi nhìn qua những hoa hòe,
người ta bị lòa mắt và say mê những triết thuyết như thế. Nhìn
vào tận nơi thì nó như thế đấy.
Phê bình Sartre? Có lẽ bạn đọc đã làm xong rồi. Tuy nhiên
cũng xin lược lại đây mấy điểm mà nhiều tác giả đã phê phán
ông. Về vũ trụ quan, Sartre thiếu hẳn thái độ nhân đạo, coi vũ trụ
là nhà mình và môi trường sinh tồn của mình; ông không coi vạn
vật là bạn, nhưng là thù; ông không nghĩ đất là mẹ sinh ra ông và
Trời là màn che ông. Riêng về nhân sinh quan, Sartre tỏ ra bi
quan một cách vô lý: Không cần nói đến dự phóng chiếm hữu của
ông, nguyên hai dự phóng thông cảm và vãn hồi của ông đã quá
kỳ quặc. Nhiều tác giả đã nêu lên sự kiện Sartre là một đứa trẻ
mồ côi cha từ lúc lên ba; má ông tái giá với người khác; Sartre
suốt đời thiếu tình yêu; ông luôn luôn nhìn đời là thù. Ông không
hiểu chi về tình yêu đích thực. Ông sống bừa bãi nhưng lại không
lập gia đình. Ai cũng dễ thấy hai hình thức tình yêu của ông là hai
thứ tâm bệnh, hai loại tình yêu quái đản và bệnh tật, Sartre chưa
nói gì đến tình yêu chân chính và đích thực, trong đó có thông
cảm thực sự, có đi và có lại, cả hai người cùng yêu và được yêu;
tuy bất toàn, nhưng mỗi khi hai người yêu nhau thực trong tâm
hồn, thì có cảm thông thực sự. Rồi cái chết của triết Sartre, mới lạ
kỳ làm sao! Phải khen ông có tài tưởng tượng và tài biện luận,
nhưng cũng phải nhận rằng lời lẽ của ông không thuyết phục
được ai hết, kể cả chính mình ông. Ai lại có thể nghĩ rằng cái chết
ở ngoài mình, và khi cái chết đến chặn ngang đường mình thì
mình hết sống rồi cho nên không thể nói rằng mình chết? Ai lại có
