hé. Khai độ: Mở rộng, ta thấy nhiều và rõ; mở hé, ta chỉ thấy
thoang thoáng mà thôi. Hơn nữa, cái được biểu lộ qua khai độ
này, chính là “thế giới” theo triết học Heidegger. Triết nhân gọi đó
là cái được khai minh (l’ouvert, das Offene). Bây giờ chúng ta
phải cố gắng nhìn tổng quát và cho rõ: Có cái được khai minh, vì
có Khai độ; nhưng chỉ có khai độ, vì có con người với bản chất là
khai thông vào huyền nhiệm của vũ trụ để khơi lên những bản
chất của vạn vật. Như vậy, không có thế giới (theo nghĩa
Heidegger trước sự khai thông này; không có ý nghĩa, nếu không
có khai độ là cái khai sinh cho ý nghĩa). Bản chất sự vật chỉ là ý
nghĩa đó thôi; hay nói thế này cũng vậy: Bản chất sự vật chỉ là
cái-được-khai-minh kia.
Heidegger tìm hết cách để giúp ta ý thức rằng con người có
bản chất là Dasein, và nhận như thế là nhận rằng không có “thế
giới” nào khác ngoài cái thế giới mà khai độ đã làm xuất hiện
trong mối tiếp thông của ta với huyền nhiệm vũ trụ. Để dễ hiểu
điều này, cũng nên biết Heidegger thường coi “thế giới” (die Welt)
như đối nghịch với “nền đất” die Erde): Mỗi xuất hiện là một giao
tranh giữa “thế giới” và “nền đất”. Thực ra hai danh từ này là tên
gọi của hình ảnh và nền ảnh, của hiện tượng và cái chưa xuất
hiện, của “thế giới” xét như cái được khai minh và cái phần còn
lại (la réserve) mà Heidegger gọi là “nền đất”. Không hình ảnh
nào lại không có nền ảnh; hơn nữa thống quan giữa hình ảnh và
nền ảnh là một tương quan vô cùng linh động: Bất cứ sự vật gì
cũng có thể lần lượt làm hình hay làm nền. Thí dụ khi tôi nhìn
ngôi chùa Linh Mụ nổi bật trên nền lá xanh và trời biếc, thì ngôi
chùa đó là hình ảnh; nhưng khi tôi chỉ đọc mấy câu thơ chữ nho
ghi trên tháp Phúc Duyên của chùa đó, thì chùa Linh Mụ liền trụt
xuống làm nền; và khi tôi chú ý đến nét mực phong sương của
mấy hàng câu đối kia, thì chính những câu đối này cũng trụt
