TRIẾT HỌC HIỆN SINH - Trang 296

ngoài sinh hoạt con người như kiểu một cái chi làm nền tảng cho
lịch sử tính con người. Heidegger là người đầu tiên đặt lại vấn đề
một cách đúng đắn: Ông chủ trương chính Dasein tạo nên thời
gian, vì thời gian chỉ là hiện hữu con người xét như hiện hữu đó
luôn luôn tự ném mình về phía trước. Aristote có lý để quả quyết
“chỉ có thời gian trong linh hồn ta”. Và Bergson nhận định rằng
“chiếc kim đồng hồ mỗi lúc chỉ ở một vị trí, cho nên nếu không có
trí nhớ của ta để nhớ rằng trước khi ở số sáu, chiếc kim đã ở số
ba, thì không có sự chuyển động của chiếc kim, và tất nhiên là
không có thời giờ”. Như vậy quan niệm thời gian bao giờ cũng giả
thiết sự đồng thời của một lúc đã qua và một lúc hiện tại, hoặc
của quá khứ và tương lai; nhưng hai lúc đó đồng thời làm sao
được? Thực ra chúng chỉ đồng thời trong bản chất của con
người, xét như bản chất con người là “tự ném mình về phía
trước”: Nó đang ở hiện tại, mà đã ném mình về tương lai; nó
đang ở hiện tại mà lại ném mình cả về phía sau lưng nó nữa. Khả
năng này của con người được Heidegger gọi là thời gian tính. Và
thời gian tính được coi là bản chất con người. Tại sao thế? Tại vì
bản chất con người là hiện hữu, nghĩa là hữu như một hiện diện:
Con người chỉ hiện hữu như thế được, do thời gian tính của
mình. Con người hiện diện với cái hiện nay, nhưng con người
cũng hiện diện với cái đã qua và cái chưa tới. Hiện tại không phải
là hiện tại, nếu nó không là tương quan giữa quá khứ và tương
lai; và quá khứ sẽ không là quá khứ, nếu nó không gắn liền với
hiện tại; tương lai cũng thế, nó chỉ là tương lai vì gắn liền với hiện
tại và quá khứ: Như vậy, chỉ có một thời gian tính duy nhất với ba
thể xuất hiện (mà Heidegger gọi là ba extases). Ba thể xuất hiện
chỉ là ba hình thái của cùng một bản thể duy nhất: Và bản thể này
chỉ có thể là con người. Trong ý đó, Heidegger không ngần ngại
viết: “Thời gian là sự cảm thụ thuần túy về mình. Chính thời gian