nương mình trong những mơ ước viễn vông của những thời vàng
son không bao giờ có. Ngược lại, phóng thể duy vật đồng hóa
con người với một cơ năng để hoạt động. Đây ta không trách con
người không hoạt động nữa, những trách nó đã hành động một
cách vô ý thức, như một cái máy. Đây con người không còn là
một tinh thần bảng lảng như ma trơi nữa, những con người đã
cảm thấy sức sống mãnh liệt của tập đoàn. Không những tại thể,
con người còn tại xã hội nữa. Tuy nhiên một hình thức phóng thể
khác đón chờ con người ở nẻo đường này: Con người không còn
là một nhân vị sống với và trong tập đoàn nữa, nhưng đã trở
thành phản ảnh trung thành của tập đoàn. Con người đã trở
thành đơn vị của nhóm này, hội viên của phong trào kia. Đó là ý
nghĩa câu nói của Mounier: “Sống tập đoàn là một bước tiến của
tinh thần, nhưng bước tiến đó chấm hết khi con người không còn
giữ được óc sáng kiến và tự chủ, và khi chí khí mạnh mẽ nhường
bước cho sự câu nệ của tập thể”. Ở những nước dân chủ như
Pháp, Anh (tôi chỉ nói những nước tôi quen thuộc hơn), mỗi sáng
khi đi học, ngồi xe điện hoặc đợi xe buýt, chỉ cần xem mấy người
bên cạnh tôi đọc báo gì đủ biết họ là nhóm nào: Ông ăn mặc lịch
sự kia đọc Người thợ cạo (Figaro) vì ông là giới tư bản và ở giai
cấp trưởng giả; anh mặc áo nhuốm dầu cặn đang đọc Nhân loại
(Humanité) chắc anh đứng trong hàng ngũ cộng sản; mấy người
khác, người thì đọc Giải phóng (Libération) (khuynh tả), người thì
đọc Chiến đấu (Combat) (cấp tiến); mấy anh sinh viên và nhóm trí
thức độc lập thì đọc Thế giới (Le monde). Tóm lại, đa số người ta
sống đời sống tư tưởng của nhóm mình: Tờ báo của nhóm có
nhiệm vụ suy nghĩ và quyết định giúp họ. Thành thử họ chỉ là
những cái xác, còn hồn là nhóm, là đảng, là giới, v.v...
Đó là bộ mặt của phóng thể. Hai bộ mặt tổng quát. Trong thực
tế, phóng thể mặc nhiều hình thức khác nhau, nhưng chung quy
