VƯƠN LÊN. Đề tài này phát sinh dưới ngòi bút Kierkegaard
và thực sự đã thể hiện trong đời sống của ông: Đó là những giai
đoạn của cuộc đời. Con người phải vươn lên khỏi giai đoạn hiếu
mỹ để đạt tới giai đoạn đạo đức; rồi lại phải vươn lên khỏi trình độ
đạo đức để tiến lên giai đoạn tôn giáo. Hơn nữa Kierkegaard đã
nhiều lần lên tiếng phản đối nhưng hình thức tôn giáo trưởng giả
vì chúng ru ngủ con người, “bảo hiểm” cho con người, thành thử
con người tôn giáo như vậy đã bỏ mất hiện sinh trung thực: Thay
vì thăng tiến con người, những tôn giáo trưởng giả đã bóc mất
nhân vị con người, đẩy họ xuống hạng sự vật thụ động và máy
móc. Đọc Kierkegaard, chúng ta tưởng như luôn luôn nghe ông
cảnh tỉnh con người rằng: “Coi chừng sa lầy! Tất cả những gì ru
ngủ đều là những sa lầy. Những triết thuyết và tôn giáo hô to rằng
sẽ bảo đảm cho chúng ta: Đó là những sức phá hoại nhân vị của
ta. Chúng chỉ có chủ đích là giúp ta thôi làm người để chúng làm
người giúp ta!”.
Nhưng về mục này, không triết gia nào lợi khẩu và sâu xa hơn
Sartre và Marcel. Sartre định nghĩa yếu tính của sự vật là lầm lỳ:
Mỗi sự vật chỉ là nó mà thôi. “L’être en soi est ce qu’il est. Il est
massif... Il ne connait pas l'altérité... Il est lui-même indéfiniment
et il s’épuise à l’être”. Xin dịch là: Hữu thể tự thân chỉ là mình nó.
Nó đặc ứ. Nó không có tha tính (tính chất biến ra khác). Muôn đời
nó sẽ chỉ là nó và cứ thế cho đến khi nó kiệt đi.
Sartre đối chiếu hữu thể tự thân (en soi) với hữu thể tự quy
(pour soi) và ông quan niệm vật tự thân là chắc nịch, lầm lỳ, nhầy
nhụa, buồn nôn. Nó đáng ta nôn bởi vì nó cứ lì lì như thế mãi cho
tới khi nó kiệt đi và bị tiêu diệt. Trái lại hữu thể tự quy có khả năng
hư vô hóa cái chất đặc sịt kia của vật tự thân cho nên đặc tính
của nó là biến hóa và tiến lên. Những ai chưa chi đã muốn an
hưởng sự nghiệp của mình, đều là những kẻ sa lầy: Họ coi dĩ
