Trong vũ trụ, tất cả các bản thể đều được cấu tạo bằng các thành phần
đơn sơ, cho nên chỉ có những vật đơn sơ, hoặc kết thành bởi những đơn tố.
Chính đề:
Phản đề:
Trong vũ trụ không có vật nào được cấu tạo bằng các thành phần đơn sơ,
và không có gì gọi là đơn sơ trong vũ trụ hết.
Chính đề. - Họ chứng minh rằng: Nếu bảo các bản thể đa hợp không kết
thành bởi những thành phần đơn tố, thì tức là không có đơn tố và như vậy
sẽ không có gì hiện hữu cả. Thực vậy, một là phải nhận rằng tất cả các sự
vật đều đa hợp, hai là phải nhận rằng các sự vật đều kết thành bởi đơn tố.
Mà giả thuyết thứ nhất không thể chấp nhận được, vì không lẽ mỗi đơn tố
lại là kết tinh của nhiều bản thể khác. Cho nên phải nhận giả thuyết sau, tức
nhận rằng các bản thể đều được cấu tạo bởi những đơn tố, và do đây chỉ
những đơn tố là thực sự hiện hữu trong vũ trụ.
Phản đề. - Bên phản đề cũng chứng minh không kém chặt chẽ bằng
những luận lý sau đây: Nếu nói vạn vật được cấu tạo bởi những thành phần,
tức đơn tố, thì cũng phải nhận rằng các đơn tố này chiếm những vị trí không
gian. Mà chiếm không gian có nghĩa là được cấu tạo bởi nhiều yếu tố đúc
lại. Và nếu thế thì rút cục phải công nhận rằng chính những đơn tố lại được
cấu tạo bởi những bản thể? Thực là mâu thuẫn. Muốn tránh mầu thuẫn chỉ
còn cách là chấp nhận phần thứ nhất của phản đề: trong vũ trụ không có sự
vật nào được cấu tạo bởi những đơn tố. — Phần thứ hai của phản đề là:
không có gì gọi là đơn tố trong vũ trụ. Điều này dễ chứng minh vì ta không
gặp một cái gì hoàn toàn đơn thuần trong vũ trụ. Vậy phải kết luận như chủ
trương của phản đề trên đây.
Đối nghịch thứ ba giữa các ý tưởng siêu nghiệm:
Luật nhân quả trong thiên nhiên không đủ giải nghĩa sự phát sinh của tất
cả các hiện tượng trong vũ trụ. Vậy cần thiết phải truy nhận một nguyên
nhân tự do để giải nghĩa những hiện tượng kia.
Chính đề:
