Để nói lên tính chất hiển nhiên và tiên thiên của óc phán đoán đạo đức,
Kant đã viết những lời rất mực cương quyết. Nơi cuối cuốn Phê bình lý trí
thuần túy, ông đã chủ trương: “Về những điều liên can đến hết mọi người,
chúng ta không thể tố cáo Tạo Hóa đã phân phát các ân huệ không đồng
đều: bởi đó, trong việc nhận định những cứu cánh thiết yếu của bản tính con
người, những triết thuyết cao nhất cũng không dẫn ta đi xa hơn lương tri mà
thiên nhiên phú bẩm cho mọi người”
. Nơi cuốn “Những nền tảng” ông
còn quả quyết mạnh hơn, sau khi đã chứng minh rằng tri thức khoa học
không giúp gì con người trong việc nhận xét sự thiện ác của hành vi, vì
trong việc này một người vô học có lương tri có thể phán đoán ngay thẳng
và đúng hơn một triết gia có óc phán đoán sai lạc: “Sự nghiên cứu những ý
tưởng đạo đức của tâm trí bình dân (raison vulgaire) dẫn ta tới nguyên lý
của những ý tưởng đó: tâm trí bình dân không quan niệm nguyên lý này
cách tổng quát và trừu tượng, nhưng luôn đặt nguyên lý này trước mắt và
coi đó là thước đo những phán đoán của mình. Rất dễ chứng minh rằng hễ
có kim chỉ nam trong tay, con người sẽ biết phân biệt đích đáng cái gì là
thiện và cái gì là ác, cái gì hợp và cái gì trái với bổn phận. Muốn thế, không
cần dạy thêm điều gì cho người bình dân, nhưng chỉ cần theo phương pháp
Socrate giúp họ chú vào nguyên tắc của chính họ. Như vậy ta sẽ thấy người
đó không cần đến khoa học và cũng không cần đến triết học để biết họ phải
làm gì hòng trở nên người lương thiện, và trở nên khôn ngoan đạo đức”
.
Cái Kant gọi là tâm trí bình dân về đạo đức cũng chính là cái ta gọi là
lương tri, là Ý thức đạo đức tự nhiên của mọi người. Ý thức này vừa chắc
chắc, vừa hiển nhiên, vừa tiên thiên, nghĩa là do Tạo Hóa phú bẩm cho mọi
người, chứ không do học tập. Lương tri con người giúp con người phán
đoán chắc chắn và đích đáng mỗi khi tâm trí không bị lu mờ vì những dục
vọng là tư lợi: bởi vậy ta thường sáng suốt khi phê phán hành vi những
người ta không quen biết, và thường thiếu minh chính khi nhận định công
việc của ta hoặc những người thân thuộc cũng như của những người thù
địch. Vì lương tri là điều không cần học, và nếu thiếu thì học cũng không
